Abstrakt: | Krytyczna analiza posoborowej myśli pastoralno-teologicznej posłużyła ks. Blachnickiemu
nie tylko do wprowadzenia jej na obszar polskiej myśli teologicznej, lecz także
do wypracowania własnego i oryginalnego ujęcia tej dyscypliny wiedzy teologicznej.
W swojej koncepcji ks. Blachnicki, pozostając w nurcie eklezjologicznej dedukcji teologii
pastoralnej, wypracował pojęcie Kościoła odpowiadają ce aktualnej jego samoświadomości.
Pojęcie to wyprowadził z dokonanej przez siebie syntezy eklezjologii Vaticanum II. Operując biblijnym pojęciem wspólnoty, dokonał jednocześnie próby jej trynitarnej dedukcji,
co znalazło wyraz najpierw w asocjacji pneumatologicznej eklezjologii H. Mühlena,
a następnie w trynitarnym uzasadnieniu teologii pośrednictwa zbawczego Kościoła, które
wyraża się w istnieniu w Kościele dwóch porządków pośrednictwa, odpowiadających podwójnej
misji Osób Bożych, a więc porządku chrystologicznego (związanego z słowem,
sakramentem i urzędem) i porządku pneumatologicznego (związanego z realizacją życia
chrześcijańskiego wszystkich wiernych w zjednoczeniu z Chrystusem i innymi ludźmi
w Duchu Świętym), i w określeniu teologii pastoralnej jako teologii żywego Kościoła na
podstawie dogmatu trynitarnego. Tym żywym Kościołem jest zrealizowana wspólnota życia
ludzi z Bogiem i pomiędzy sobą w Chrystusie i w Duchu Świętym. Syntezę swej dedukcji
ks. Blachnicki zawarł w sformułowaniu zasady życia Kościoła, zasady jego działania
i zasady teologii pastoralnej jako teologii tego życia.
Zasadą życia Kościoła, określającą, w jaki sposób ma się on urzeczywistniać zgodnie
z wolą Chrystusa i swoją naturą i dla zapewnienia sobie wewnętrznego i zewnętrznego
wzrostu, jest koinonia, czy li – zrealizowana w widzialnym znaku posługi słowa i sakramentu
oraz społecznej jedności wiary i miłości – wspólnota ludzi z Chry stusem i z sobą
w Duchu Świętym, który jako jedna i ta sama Oso ba w Chrystusie i wszystkich członkach
Kościoła stanowi niewidzial ną istotę tej wspólnoty. Sformułowana przez Blachnickiego
zasada działania Kościoła, będąca zarazem zasadą teologii pastoralnej i duszpasterstwa,
brzmi następująco: Pośrednictwo zbawcze Kościoła (czyli duszpasterstwo) należy sprawować
w tym celu i w taki sposób, aby uobecniać samooddanie się Boga w Chrystusie
w słowie i w sakramencie i warunkować wolne przyjęcie tego oddania się we wzajemnym
oddaniu siebie w Duchu Świętym przez wiarę i miłość, dla urzeczywistniania wspólnoty
w aspekcie wertykalnym (z Bogiem) i horyzontalnym (z braćmi), w widzialnym i skutecznym
znaku zgromadzenia eucharystycznego i wspólnoty lokalnej, pozostającej w jedności
z Kościołem po wszechnym.
Teologię pastoralną ks. Blachnicki rozumiał jako teologię zbawczego pośred nictwa
Kościoła, u podstaw której leży, wypracowany przez eklezjologię Soboru Watykańskiego II,
„obraz wiodący” urzeczywistniania się Kościoła jako wspólnoty, określony bliżej przez
pojęcie sakramentu. Zasadą życia i działania Kościoła jest realizowanie koinonii na trzech
płaszczyznach życia Ko ścioła. Najpierw w znaku zgromadzenia liturgicznego, które –
dzięki stałej obecno ści Chrystusa w swoim Kościele – posiada moc objawiania i tworzenia
siebie jako Kościół poprzez przepowiadanie słowa, sprawowanie Eucharystii oraz pozostałe
sakramenty (leiturgia). Następnie Kościół ma moc urzeczywistniania się w osobie
ludzkiej (martyria) poprzez przepowiadanie słowa, związane z nawróceniem się (ewangelizacja)
i włączeniem się osoby w proces inicjacji (katechumenat), który ostatecznie prowadzi
do odkrycia diakonijnej wspólnoty (diakonia), stojącej w służbie odnowy Kościoła
lokalnego (koinonia). W realizacji tego zadania wielką rolę mają do spełnienia rozwijające
się w Kościele ruchy eklezjalne. Jednym z nich jest założony przez ks. Blachnickiego
ewangelizacyjno-katechumenalny Ruch Światło-Życie.
W konsekwencji ks. Blachnicki sformułował treść zasady formalnej teologii pastoralnej.
Oprócz jej znaczenia w realizowaniu tzw. duszpasterstwa, wskazał również na jej
wartość w określeniu struktury przedmiotu teologii żywego Kościoła. Teologia pastoralna
jako nauka zyskuje w proponowanej zasadzie formalnej swoje principium, które pozwala
rozbudować ją jako prawdziwie teologiczną i dedukcyjną naukę. Otrzymuje ona jasno
określony przedmiot materialny i formalny. Przedmiotem materialnym jest Kościół, dlatego
zamiast o teologii pastoralnej, lepiej – zdaniem Blachnickiego – mówić o eklezjologii
pastoralnej. Określenie ,,pastoralna” z kolei wskazuje na przedmiot formalny, jakim jest zaanga żowana i zmierzająca do działania troska o wzrost Kościoła. Ta troska może
dotyczyć tylko Kościoła żywego, istniejącego i mającego się urzeczywistniać we współczesnym
świecie – i ta aktualność również stanowi przedmiot formalny tej dy scypliny.
Dlatego w postulowanej analizie trzeba zawsze mieć na uwadze trzy elementy: idealny
obraz Kościoła, odpowiadający Bo żemu planowi jako element normatywny i zobowiązujący;
aktualną, zjawiskową postać Kościoła w jego przejawach życia i formach dzia łania
jako element krytycznie oceniany i – na trzecim miejscu – tak zwany świat współczesny,
jeśli warunkuje on urzeczywistnia nie się Kościoła, będąc jakąś aktualizacją i specyfikacją
Bożego we zwania do realizacji misji Kościoła. W konsekwencji, jako rezultat dokonanych
analiz, ks. Blachnicki zaproponował następującą definicję „teologii pastoralnej”:
Eklezjologia pastoralna jest teologiczno-praktyczną nauką, która w świetle objawienia
oraz zbawczej woli Boga (obiectum formale quo) zajmuje się żywym Kościołem, czyli
Kościołem, jeśli urzeczywistnia się on i ma się urzeczywistniać współcześnie we wspólnocie
(obiectum formale quod), ustalając – na podstawie analizy jego sytuacji – zasady
i dyrektywy jego działania na dziś i na jutro. Oprócz wskazań dotyczących metody teologii
pastoralnej ks. Blachnicki wyprowadził również cały zakres i strukturę przedmiotu materialnego
tej dyscypliny, dzieląc ją na teologię pastoralną (eklezjologię pastoralną) ogólną
i szczegółową. Zasadą porządkującą i określającą bliżej strukturę przedmiotu eklezjologii
pastoralnej jest idea wspól noty, która pełni w tym schemacie zarówno funkcję zasady
jednoczącej wszystkie dyscypliny szczegółowe i dziedziny eklezjologii pastoralnej, jak
i podstawę ich podziału. |