Dydaktyka specjalna : wokół wątków zaniechanych, zaniedbanych i nieobecnych

Abstract

Rozważania na temat sytuacji osób niepełnosprawnych w naturalny sposób zachęcają do poszukiwania jej uwarunkowań. Okoliczności rozwoju każdego człowieka są wypadkową wielu zmiennych. Ich identyfikowanie, definiowanie, szeregowanie (przyporządkowywanie), przewidywanie następstw oraz projektowanie i wdrażanie praktycznych rozwiązań jest jednym z ważniejszych zadań pedagogów. Pedagogika specjalna, podobnie jak inne dyscypliny naukowe, ulega różnym modom. Efektem tego jest swoista koniunktura na badanie określonych obszarów (wycinków) rzeczywistości wychowawczej. Zjawisko to niesie ze sobą dwojakie konsekwencje. Pierwsze, które postrzegam jako korzystne, wiążą się dogłębną eksploracją empiryczną i teoretyczną modnych zagadnień. Druga grupa następstw, w moim przekonaniu negatywnych, prowadzi do pomijania (czasem wręcz ignorowania) problemów znajdujących się na marginesie owej koniunktury. Uważam, że w takiej sytuacji jest obecnie dydaktyka specjalna (teoria nauczania specjalnego). Teza ta pozornie wydaje się zaskakująca. Trudno przecież zaprzeczyć, że rola kształcenia w ostatnich latach wzrasta wprost proporcjonalnie do przyspieszenia zmian gospodarczych i społecznych. Szeroko pojęta praktyka edukacyjna jest nieustannie wzbogacana o nowe rozwiązania (T. Lewowicki 1994). Innym argumentem są praktyczne przemiany również w zakresie edukacji specjalnej i wyraźnie widoczne rozpowszechnianie pozasegregacyjnych form kształcenia. Mimo tych argumentów próżno w ostatnich latach szukać wielu opracowań (szerszych inicjatyw badawczych) podejmujących zagadnienia celów, treści, zasad, metod, środków, form organizacji oraz efektywności kształcenia uczniów niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie. Głównym celem prezentowanego opracowania jest zwrócenie uwagi na potrzebę przesunięcia dydaktyki specjalnej z obszaru wątków ignorowanych w obszar intensywnego zainteresowania badawczego pedagogów specjalnych. Artykuł, prócz wstępu składa się z trzech części. Pierwsza jest próbą usystematyzowania zakresu dydaktyki specjalnej oraz ustaleń terminologicznych. Druga obejmuje listę wątków koniecznych wraz z argumentacją uzasadniającą ich wybór, trzecia zaś jest konkluzją końcową.