L'hybridité du roman français à la première personne (1789-1820)

Abstract

W niniejszym studium poddano gatunek powieściowy systematyczno-diachronicznej analizie ze szczególnym uwzględnieniem relacji pomiędzy różnymi formami narracyjnymi przejętymi w powieści (list, pamiętnik i dziennik intymny). Celem pracy jest analiza hybrydyczności formy (rozumianej jako zatarcie granic gatunkowych w obrębie powieści), będącej efektem ewolucji omawianego gatunku w epice XVIII wieku, oraz przełożenie owej hybrydyczności na znaczenie wypowiedzi pierwszoosobowej, nasyconej sentymentalnie, erotyczno-ironicznie, a także społeczno-moralnie. Nasilenie tego zjawiska zachodzi we francuskiej prozie narracyjnej z przełomu XVIII i XIX wieku, a więc z okresu burzliwego pod względem zarówno historycznym, jak i politycznym. Powieść francuska o narracji pierwszoosobowej, czyli najbardziej przemawiająca do czytelnika, przybiera wówczas hybrydyczną formę wypowiedzi prowadzącą do jej fragmentaryczności oraz uświadamia zwyczajnemu człowiekowi, że może on stać się ośrodkiem i obserwatorem najistotniejszych wydarzeń historycznych (co przede wszystkim znajduje wyraz w epice czasów rewolucyjnych) oraz podmiotem autorefleksji i autoanalizy (charakterystycznych dla utworów z okresu pierwszego romantyzmu). Rozprawa służy także usystematyzowaniu i popularyzacji wiedzy na temat gatunku powieściowego na przełomie XVIII i XIX wieku we Francji i w Europie. Warsztat naukowy wykorzystany w pracy tworzą teorie estetyczno-literackie służące określeniu badanego zjawiska. Deskrypcja hybrydycznego charakteru francuskiej powieści o narracji pierwszoosobowej zakłada chronologiczne przedstawienie zmian, jakie nastąpiły w omawianym gatunku na przełomie XVIII i XIX wieku już na poziomie paratekstu, oraz – w odniesieniu do teorii mimetyzmu formalnego – uwypuklenie zależności pomiędzy rożnymi formami narracyjnymi, będącymi odzwierciedleniem ich zastosowania w życiu codziennym omawianego okresu. Na podstawie synkretyzmu gatunkowego analiza powieści o narracji w pierwszej osobie zakłada wzięcie pod uwagę w jednym utworze kilku gatunków i form literackich (listy, pamiętniki, dzienniki itp.), które mogą występować na przemian, nakładać się na siebie lub wchłaniać się nawzajem. Granice między tymi gatunkami i formami niejednokrotnie się zacierają. W bogatej tradycji powieści francuskiej i europejskiej (np. w twórczości Lawrence’a Sterne’a) dostrzec można znamiona hybrydyczności, polegającej na wchłanianiu wszelkich społecznych form komunikacji. W epice drugiej połowy XVIII wieku zmiany w narracji pierwszoosobowej stanowią zapowiedź nowych dążeń estetycznych, które rozwiną się w epoce romantyzmu. Monografia stanowi opracowanie i uzupełnienie badań dotyczących powieści francuskiej z przełomu XVIII i XIX wieku, okresu określanego w literaturze mianem no man’s land z uwagi na jego ciągle niezbadany, trudny do zdefiniowania i niejednorodny charakter, o czym świadczy fakt, że bibliografia gatunku powieściowego we Francji (A. Martin, V.G. Mylne, R. Frautschi) kończy się na roku 1800. Ogólne podejście do gatunku powieści o narracji pierwszoosobowej przekłada się na badania dotyczące rożnych typów powieści, takich jak powieść epistolarna, powieść-pamiętnik i powieść-dziennik intymny. Podlegający analizie materiał będący bezpośrednim efektem rzeczywistych praktyk społecznych w zakresie paraliteratury (wymiana korespondencji, pamiętnikarstwo, prowadzenie dziennika intymnego) nie tylko nadaje projektowi wymiar historyczno -literacki, lecz także dostarcza wielu cennych informacji na temat społeczeństwa i kultury Francji i Europy owych czasów. Z tego względu wyniki analiz posłużą przede wszystkim badaniom z zakresu historii i teorii literatury, a zwłaszcza badaniom dotyczącym powieści dziewiętnastowiecznej. Hybrydyczność powieści francuskiej w latach 1789–1820 jest bowiem czymś więcej niż tylko kontynuacją tendencji widocznej w epice od lat 1780. Zacieranie granic gatunkowych oraz łączenie różnorakich form narracyjnych stanowi także zapowiedź nowych dążeń estetycznych, które rozwiną się w epoce romantyzmu. Analiza hybrydycznego charakteru powieści o narracji w pierwszej osobie jest kluczowa dla zrozumienia zmian, które nastąpiły w powieści francuskiej i europejskiej po 1820 roku.