"Princeps luxuriosus” – w kręgu stereotypu

Abstract

Antyczni autorzy, pisząc o władcach rzymskich, wskazują różne przejawy ich zamiłowania do zbytku. Informują o wyszukanym pożywieniu i wystawnych ucztach, luksusowo wyposażanych pałacach, zbytkownych detalach umilających życie, ale także donoszą o wyuzdaniu w zachowaniu, bezwstydności, pożądliwości i nieobyczajności opisywanych bohaterów. Zwłaszcza ta ostatnia postać luxuria przyciągała uwagę: epitet luxuriosus użyty w opisach życia cesarza zazwyczaj odnosi się do czerpania przez panującego przyjemności ze zmysłowej sfery życia, co wiodło go nawet do lubieżności. W szerszym rozumieniu epitet luxuriosus określał moralny typ skłonności do wynaturzeń, które są efektem odejścia od tego, co „normalne”, a także sprzeczne z tradycją rzymską, pożądanymi u władców parsimonia i sobrietas, czyli powściągliwością, skromnością i prostotą. W niniejszym studium zainteresowaniem objęto obecność diademu w wizerunku cesarzy rzymskich. Tę ozdobę głowy można traktować jako aspekt bogactwa i zbytku w stroju władców, stereotypowy przejaw ich próżności, lecz również jako „atrybut” wielkości władców rzymskich i wyznacznik ich monarchicznej pozycji. Pomimo małej ilości zachowanych materiałów ikonograficznych ukazujących władcę w diademie oraz nieoficjalnego charakteru części z nich, w świetle źródeł numizmatycznych, czyli monet i medalionów, wydaje się, że w zakresie takiej prezentacji cesarza przełomowe było III stulecie. W epoce późnej diadem, oznaka władzy, stał się normalnym elementem stroju cesarskiego i jako taki w odniesieniu do ówcześnie panujących bynajmniej nie podlegał tak ostrej krytyce, jaką kierowano pod adresem władców pierwszych wieków Cesarstwa.