Tropes of tauromachy : representations of bullfighting in selected texts of anglophone literature

Abstract

W niniejszej monografii omówiono różne ujęcia zjawiska corridy we współczesnej literaturze brytyjskiej i amerykańskiej oraz udowodniono, że fenomen corridy, choć bez wątpienia kontrowersyjny, stanowi punkt wyjścia do interpretacji wykraczających poza traktowanie tego zjawiska kulturowego jedynie jako przejawu okrucieństwa wobec zwierząt. Współczesne ujęcia tematu różnią się od romantycznych i nieco patetycznych reprezentacji znanych z twórczości choćby Ernesta Hemingwaya. Niektóre z wybranych utworów anglojęzycznych XX oraz XXI wieku wprowadzają ironię, a nawet kwestionują zasadność tego zjawiska. W innych z kolei zauważalne jest pewne odwrócenie konwencji pisania o corridzie, na przykład poprzez przedstawienie kobiety-matadora. Te zabiegi zachęcają do odczytania corridy przy użyciu takich narzędzi, które pozwalają na zawieszenie tradycyjnego porządku i perspektywy. Z tego powodu w książce autorka sięga po teoretyczne ramy gry, zabaw, karnawału i rytuału, których celem wszak jest (co prawda chwilowy) „świat na opak”. We wstępie zaprezentowano rys historyczny, który pokazuje, jak istotną rolę w kulturze i sztuce odgrywa postać byka. Zwierzę to pełniło kluczową funkcję w trakcie rytuałów i obrządków oraz stanowiło fundament akrobatycznych rozrywek. W tej części pokazano również stan badań nad corridą oraz najnowsze publikacje związane z tym tematem. Rozdział pierwszy stanowi próbę stworzenia definicji corridy. Posiłkując się studiami nad sportem, grami i zabawą, autorka stara się, poprzez zestawienie cech corridy i wyżej wspomnianych zjawisk ludycznych, zaproponować ramy metodologiczne pozwalające na analizowanie walki człowieka z bykiem. Ludyczność, która zdaniem autorki tworzy tło dla corridy, pozwala na wyjście poza sztywne normy społeczne i zachęca do celebrowania transgresji. Ta ostatnia jest piwotalnym elementem corridy i tę relację autorka bada w rozdziale drugim. Wybrane ujęcia corridy skonfrontowane zostały z teoriami między innymi Zygmunta Freuda i George’a Bataille’a; zaakcentowano tu swobodę w wyrażaniu pożądania, którą corrida w wybranych pracach inspiruje. W tej części pokazano także, jak istotna jest corrida dla manifestowania płci kulturowej, zwłaszcza męskości. Matadorzy, chcąc umocnić swoją pozycję w społeczności, są gotowi umrzeć na arenie. Śmierć, nieodłączny finał corridy, stanowi koniec spektaklu, ale początek symbolicznego odrodzenia publiczności i matadora. Fizyczne spełnienie, jak i karnawał, oferują symboliczne przekroczenie śmierci i nowe życie – oba te zjawiska mają miejsce w trakcie corridy. Ponadto w analizowanych dziełach, śmierć, zarówno matadora, jak i byka, niejednokrotnie przedstawiona jest w sposób groteskowy. Groteska jest relatywnie nowym aspektem ubogacającym literackie reprezentacje corridy. Jako inherentny element bachtinowskiego karnawału pozwala na wyraźniejsze i pełniejsze ukazywanie erotyzmu i przemocy w corridzie. Groteskowy wymiar corridy badany jest w rozdziale trzecim. Hiperbolizacja, absurd i ironia tworzą przestrzeń odrębną od codzienności – budują one, podążając za Johanem Huizingą „magiczny krąg”, w którym hierarchia społeczna jest odwrócona, a kolektyw staje się bardziej inkluzyjny, o czym piszę w rozdziale czwartym. Rozdział piąty jest próbą przyrównania corridy do rytuału. Rytuały opierają się na wierzeniach społeczności i zaznaczają istotne przejścia między etapami w życiu jednostki oraz zezwalają na zachowania, które w codziennej narracji są odrzucone, jak rozlew krwi lub okrucieństwo. Gdy normy jednak są zawieszone ze względu na rytuał, gesty te nabierają nowego znaczenia i niosą ze sobą więcej niż tylko brutalność. Literackie reprezentacje corridy w utworach anglojęzycznych XX oraz XXI wieku pokazują, że corrida nie tylko stanowi krwawą rozrywkę dla spragnionych wrażeń turystów, lecz można ją także traktować w kategoriach karnawału i rytuału, które zezwalają na zawieszenie hierarchii oraz norm społecznych i celebrowania życia, jak również na symboliczne przekroczenie śmierci, a nawet do tego zachęcają.