Bezgraniczność głupoty i granice mądrości : na rozdrożach sokratejskiej pedagogii niewiedzy

Abstract

Relacje między głupotą a mądrością naznaczone są dramatyzmem i wielością napięć. O ile głupota pleni się obfi cie, niczym chwasty-samosiejki, znajdując dla siebie podatny grunt w każdym obszarze ludzkiej aktywności, o tyle znamieniem mądrości – pojawiającej się nader skromnie – jest jej niedostatek, jak gdyby zawsze potrzeba jej było znacznie więcej, niż jest nam dane doświadczyć. Od starożytności zdaje się dominować – również w tradycji sokratejskiej pedagogii – przeświadczenie, że głupoty jawnej i ukrytej „aż nadto” i że wciąż wzrasta jej „nadmiar”, a dzieje się to kosztem pożądanej mądrości oraz wartości z nią zespolonych. O złożoności relacji między mądrością a głupotą traktują w kulturze europejskiej wręcz kanoniczne teksty: mowa Sokratesa w Obronie Sokratesa i opowieść o poczęciu Erosa jako miłośnika mądrości w Uczcie Platona. Zawierają one kluczowe myśli sokratejskiej pedagogii niewiedzy. Opowieść o Erosie w Uczcie traktuje o sytuacji fi lozofa jako dążącego do przezwyciężania głupoty miłośnika mądrości, który znajduje się „pośrodku między mądrością i głupotą”. Opowieść ta w dużej mierze wyznacza dominujące w kulturze, fi lozofi i i pedagogice europejskiej sposoby postrzegania złożoności i napięć relacji między głupotą a mądrością. Brak krytycznego rozeznania głupoty sprzęga się z uporczywym nierozpoznawaniem i nierespektowaniem granic poznania. O ile głupota jawi się w zarysowanej perspektywie jako niebezpiecznie bezkresna i mimo skierowanych przeciwko niej działań pedagogicznych pozostaje poznawczo nieogarniona i nieposkromiona, niejako rozlewająca swój bezkres na sfery względnie uporządkowane, o tyle dzięki dążeniu do mądrości możemy refl eksyjnie dosięgnąć jej granic.