Wypoczynek w cieniu krwawej wojny : Kaukaz na mapie podróżniczej w XIX wieku

Abstract

Już Piotr I Wielki i Katarzyna II dążyli do bliższego poznania i opisania Kaukazu, widząc w nim potencjalny cel rosyjskiej ekspansji. Rzeczywiste zainteresowane regionem zaczęło się jednak dopiero w XIX wieku, po wstąpieniu na tron cara Aleksandra I. Podporządkowanie Gruzji oraz wytyczenie tzw. linii kaukaskiej utworzyło granicę pomiędzy wpływami rosyjskimi na Kaukazie a terenami zamieszkiwanymi przez miejscowe ludy, walczące o swoją suwerenność. W opinii większości Rosjan linia ta stanowiła również granicę pomiędzy cywilizacją a „dzikimi”, których należało ucywilizować siłą. W cieniu brutalnej kampanii militarnej Kaukaz w XIX wieku stał się miejscem niezwykle atrakcyjnym turystycznie, przyciągającym wielu po-dróżników o zupełnie odmiennych celach oraz upodobaniach. Szukający wytchnienia i chcący podreperować swoje zdrowie kuracjusze chętnie odwiedzali popularne na Kaukazie łaźnie i uzdrowiska. Bogate damy i angielscy dżentelmeni podróżowali na wschodnie tereny Imperium Rosyjskiego, aby na własne oczy ujrzeć Czerkiesów: ostatnich „szlachetnych dzikich” rycerzy Europy. Oprócz turystów na Kaukaz mimowolnie udawało się również wielu zesłańców, karnie wcielanych do carskiej armii. Wśród nich znajdowali się zarówno polscy, jak i rosyjscy spiskowcy. W artykule tym ukazuję proces kształtowania się turystycznego obrazu Kaukazu w wyobraźni zbiorowej XIX-wiecznego społeczeństwa rosyjskiego. Interesuje mnie, jakie elementy tworzyły podstawę tego wyobrażenia oraz jak różniło się ono od polskiej i zachodnioeuropejskiej perspektywy postrzegania Kaukazu.