Ciao! Me uala? : perché i talamonesi cambiano il codice : analisi cognitiva dell'alternanza e del cambio di codice tra l'italiano e il dialetto talamonese

Abstract

Ciao! Me uala? Dlaczego talamończycy zmieniają kod. Analiza kognitywna alternacji i zmiany kodu między językiem włoskim a dialektem talamońskim. Celem pracy jest analiza kognitywna alternacji (alternanza) i zmiany kodu (cambio di codice) w dialekcie Talamony. Wyodrębnienie dialektu talamońskiego jako mowy lokalnej zostało uzasadnione szczególnymi aspektami historycznymi i topograficzno-demograficznymi, oddaleniem od standardu oraz zachowaniem cech charakterystycznych tylko dla tej odmiany języka. Zjawiska alternacji i zmiany kodu zostały sklasyfikowane jako akty mowy (atti linguistici) i poddane procesowi profilowania warunków fortunności w konkretnych sytuacjach komunikacyjnych. Wyłonione profile uwydatniły podatność dialektu talamońskiego na alternację oraz zmianę kodu. W pierwszym rozdziale omówiono różne paradygmaty badań dialektologicznych: polskich i włoskich. Następnie przeanalizowano historię języka włoskiego. Podjęto również temat relacji zachodzących między językiem włoskim a dialektem, ze szczególnym uwzględnieniem alternacji i zmiany kodu w dyglosji i w bilingwizmie. Określono pozycję dialektu talamońskiego w repertorium językowym Włoch. W drugim rozdziale przedstawiony został przedmiot badań, tj. alternacja i zmiana kodu. Opisano je jako zjawiska socjolingwistyczne, a następnie jako akty mowy. Przedstawiono także jeden z wymiarów obrazowania (R.W. Langacker 1987, 2009) – profilowanie, które zostało wykorzystane w pracy. Inspirację stanowiły publikacje R. Kalisza (1994) i O. Sokołowskiej (2001) dotyczące aktów mowy w ujęciu językoznawstwa kognitywnego. Rozdział trzeci zawiera analizę przykładów alternacji i zmiany kodu na podstawie wywiadu częściowo ustrukturyzowanego oraz kwestionariusza socjolingwistycznego. Respondenci poruszali problemy związane z dialektem, które zostały już wyłonione i opisane w publikacjach włoskich socjolingwistów. Kognitywna analiza alternacji pozwoliła wyróżnić trzy profile: funkcjonalny, kompetencji komunikacyjnej, habitualny, podczas gdy analiza zmiany kodu – cztery profile: ekspresyjny, habitualny, kompetencji komunikacyjnej i funkcjonalny. Z badań wynika również, że: (1) akty alternacji i zmiany kodu w profilu funkcjonalnym zawsze są intencjonalne, w profilu habitualnym i ekspresyjnym nieintencjonalne, a w profilu kompetencji komunikacyjnej – zarówno intencjonalne, jak i nieintencjonalne; (2) nie sposób ustalić, czy dane akty są prototypowe dla konkretnego profilu; (3) większość przykładów przejawia się jako code-switching, podczas gdy tylko kilka reprezentuje code-mixing czy zapożyczenia. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że dialekt talamoński – jako dialekt małego miasteczka – jest ważnym i nieodłącznym elementem kultury włoskiej.