Czynny żal związany z usiłowaniem w polskim prawie karnym : analiza dogmatyczna i kryminalnopolityczna

Abstract

Czynny żal, chociaż w statystycznym obrazie polskiej przestępczości i prawnokarnej reakcji na nią praktycznie nie występuje, jest jednak niezmiernie ważną konstrukcją prawa karnego. Podkreślić należy, że — wbrew pozorom — ma ogromne znaczenie nie tyle dla sprawcy, ile dla pokrzywdzonego przestępstwem, jak również dla społeczności, w kręgu której przestępstwo miało być dokonane. Na teoretycznej drodze przestępstwa, obejmującej etapy: zamiaru, przygotowania, usiłowania i dokonania, usiłowanie jest najbliższą dokonaniu formą stadialną — zmierza bowiem już bezpośrednio do dokonania. Z kryminalno-politycznego punktu widzenia niezwykle istotne jest zatrzymanie „pochodu” przestępstwa na etapie usiłowania i niedopuszczenie do dokonania, które często wiąże się już z wyrządzeniem szkody. Służy temu naturalnie działalność prewencyjna służb powołanych do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, wykrywania i ścigania przestępstw. Niejednokrotnie sam potencjalny pokrzywdzony może także udaremnić pełną realizację znamion czynu zabronionego. Najlepiej wszakże byłoby, aby to sam sprawca zrezygnował ze swego przestępczego zamiaru, przerwał realizację znamion przestępstwa i — jeśli zachodzi taka potrzeba — podjął stosowną aktywność zmierzającą do odwrócenia skutków przestępczego działania. Zmiana bowiem postawy samego sprawcy daje największą gwarancję skuteczności podjętych działań oraz — co wydaje się ważniejsze — trwałego efektu w postaci braku ponawiania próby dokonania zaplanowanego czynu zabronionego. Powstaje zatem pytanie, w jaki sposób skłonić sprawcę do zmiany postawy. Pytanie to występuje w centrum problematyki instytucji znanej od dawna w prawie karnym, a określanej mianem czynnego żalu.