Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku

Abstract

Celem niniejszej pracy jest prześledzenie obecności i funkcjonowania w środowisku żeńskich klasztorów kontemplacyjnych tekstów piśmienniczych, przy czym chodzi bardziej o rekonstrukcję najważniejszych mechanizmów i prawidłowości niż o wyczerpujący opis o charakterze materiałowym. Dążono do pokazania, jak i za pomocą jakich tekstów (rękopiśmiennych i drukowanych, przede wszystkim książek) wspólnota zakonna się wypowiadała i komunikowała, które z nich polecało ustawodawstwo zakonne, jaki był postulowany stosunek do owych przekazów, jak wyglądała tradycja i praktyka ich użytkowania23. W analizie uwzględniono wszelkie typy tekstów, zarówno religijne (w tym sakralne), jak też literackie, okolicznościowe i typowo użytkowe. Podjęto też próbę pokazania ich związków z innymi kanałami komunikowania się i komplementarnymi formami posługiwania się słowem w kulturze zakonnej. Marginalnie natomiast potraktowano ważny problem księgozbiorów zakonnych. Choć ich zawartość odzwierciedla niewątpliwie preferowany w danym środowisku typ literatury, to nie stanowi jednak świadectwa jej lektury. Wskazują na nią raczej ślady korzystania z tekstów i adnotacje czytelnicze (proweniencyjne, glosy i marginalia). Podstawą prowadzonych analiz było założenie, że klasztory żeńskie stanowiły formę wspólnoty połączonej tożsamym systemem aksjologicznym (wyznawanymi wartościami religijnymi i ideałami zakonnymi – wyznaczonymi przez śluby – zbliżonym statusem społecznym sióstr (głównie pochodzeniem ze stanu szlacheckiego), niewielkimi rozmiarami i względną hermetycznością (ograniczenia klauzury), a także podobnymi kompetencjami (wykształcenie, tożsame podstawy formacji zakonnej) i wspólnym repertuarem praktyk komunikacyjnych (determinowanych sytuacją życia w klasztorze).