Tożsamość emigranta

Abstract

Nie będę się w niniejszym szkicu wikłał w bardzo skomplikowaną i nadmiernie - jak sądzę - w polskim piśmiennictwie rozbudowaną dyskusję terminologiczną. Nie znaczy to, rzecz jasna, iż chcę zignorować subtelne i mniej subtelne różnice semantyczne między „emigracją”, „wygnaniem” a „wychodźctwem”, między statusem „emigranta”, „uciekiniera”, „banity”, „wychodźcy”, „wygnańca”. Spory terminologiczne na ten temat, choć nadal się toczą, zostały już kompetentnie opisane, podsumowane i w moim przekonaniu rozstrzygnięte. Nie będę też wracał do kwestii jednolitości, dwoistości czy „wieloistości” polskiej kultury i literatury XIX i XX wieku, spowodowanej zjawiskiem emigracji (zarobkowej i politycznej), a redukowanej często do dialektyki między opozycją „ojczyzna-obczyzna” i diasporą. Muszę jednak złożyć deklarację, pozwalającą mi na precyzyjniejszy opis problemu, którym chcę się tu zająć. Uważam, że dla historii literatury polskiej zjawisko określane jako „literatura emigracyjna” ma już charakter historyczny. W definitywny sposób zostało zamknięte przemianami politycznymi dokonanymi w Polsce i Europie po 1989 roku, a ostatnią dekadę XX wieku można traktować, niejako przez analogię do tradycyjnego opisu okresu historycznoliterackiego, jako fazę schyłkową „literatury emigracyjnej”. Jako że emigrację, status pisarza-emigranta i literaturę emigracyjną traktuję jako zjawiska historycznie zamknięte, mogę sobie pozwolić na ostrożną hipotezę, iż właśnie pisarze emigracyjni i literatura emigracyjna byli w kulturze polskiej dwóch ostatnich wieków bliżsi temu, co nazwę tu „tożsamością wielokulturową”, a co - jak mi się zdaje - ma być w przyszłości atrybutem jednoczącej się Europy, niż literatura i kultura rozwijające się w kraju.