Skip navigation

Please use this identifier to cite or link to this item: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5064
Title: Rola książki religijnej i książki o tematyce religijnej w życiu Polaków na obczyźnie
Authors: Pluskota, Magdalena
Advisor: Pytasz, Marek
Keywords: literatura religijna; wydawnictwa religijne; duszpasterstwo polonijne; książki o tematyce religijnej
Issue Date: 2006
Publisher: Katowice : Uniwersytet Śląski
Abstract: Podjęcie problematyki, mającej na względzie zobrazowanie roli książki religijnej i książki o tematyce religijnej w środowiskach wychodźczych wytyczyło wiele nurtów badawczo-analitycznych, a tym samym postawiło szereg nowych pytań. Rozprawa bazująca na dotychczasowym stanie wiedzy, odnoszącej się chociażby do kwestii terminologicznych i organizacyjnych oraz do dokumentów kościelnych, czerpiąca z cennego gruntu źródłowego (wskazane w bibliografii periodyki, zasoby internetowe, autentyczne opinie przedstawicieli środowisk polonijnych) otwiera się na „nową perspektywę” badawczą. W kontekście już istniejących, bądź w jakimś stopniu poruszonych kwestii eksponuje problemy, na które dać należy odpowiedź, ustosunkować się z perspektywy aktualnej sytuacji, dotychczasowego stanu badań. We wstępie do niniejszej rozprawy zaproponowane zostały następujące problemy, mające formę otwartych pytań: Czym jest migracja w kontekście duszpasterskim i jakie czynniki warunkują ją współcześnie, zwłaszcza w epoce globalizacji? Czy w sytuacji zjednoczonej Europy zmianie ulegają zadania Kościoła ukierunkowane na środowiska wychodźcze ? W jaki sposób zjawisko migracji regulowane jest przez dokumenty kościelne ? - Jaki obraz emigracji polskiej i jaka wizja duszpasterstwa polonijnego wyłania się z analizy wykorzystanych źródeł oraz jak w sytuacji emigracyjnej zachować wartości utożsamiane z polskością ? - Czy książka religijna (książka o tematyce religijnej) ma szansę być dla nowej emigracji duchowym i intelektualnym vademecum ? Powszechne rozumienie terminu migracja, definiowane jako przemieszczenie terytorialne, któremu towarzyszy czasowa lub stała zmiana miejsca zamieszkania zyskuje w sensie teologiczno-duszpasterskim nowe konteksty, w konsekwencji precyzujące nowe potrzeby i wynikające z nich zadania na przyszłość. Wyalienowany w ten sposób duszpasterski wymiar migracji jawi się jako nobilitowany i uświęcony wizją „ziemskiego pielgrzymowania”. Migracja staje się więc czynnikiem formującym, czasem kształtowania migranta jako „homo viator - człowieka w drodze”, szczególnego świadka nadziei, człowieka dwóch kultur i ambasadora własnej kultury ojczystej. Powszechnie dostrzegane dziś zjawisko globalizacji wkracza w sferę duszpasterstwa, staje się to wyraziste z uwagi na potrzebę „podążania za powierzonymi duszpasterskiej pieczy”, którym przysługuje prawo do opieki duszpasterza własnej narodowości. Znamienne i adekwatne do ww. kwestii wydają się być słowa Ojca Świętego Benedykta XVI, skierowane do duchowieństwa polskiego, w Archikatedrze św. Jana w Warszawie w dniu 25 maja 2006 r.: „Dzisiaj Kościół polski stoi przed wielkim wyzwaniem, jakim jest duszpasterska troska o wiernych, którzy Polskę opuścili. Plaga bezrobocia zmusza wiele osób do wyjazdu za granicę. Jest to zjawisko 0 ogromnej skali. Gdy rodziny są przez to rozdzielone, gdy rwą się więzi społeczne, Kościół nie może być obojętny. Trzeba, aby wyjeżdżającym towarzyszyli kapłani, którzy w łączności z lokalnymi Kościołami podejmą pracę duszpasterską wśród emigracji. Kościół w Polsce dał już wielu księży i wiele sióstr, którzy posługują, nie tylko Polakom poza granicami kraju, ale również na misjach, nieraz w bardzo trudnych warunkach, w Afryce, w Azji, w Ameryce Łacińskiej i innych regionach. Nie zapominajcie, drodzy kapłani, o tych misjonarzach. Dar licznych powołań, jakim Bóg pobłogosławił wasz Kościół, powinien być przyjmowany w duchu prawdziwie katolickim. Kapłani polscy, nie bójcie się opuścić wasz bezpieczny i znany świat, by służyć tam, gdzie brak kapłanów i gdzie wasza wielkoduszność przyniesie wielokrotne owoce”. Nowa rzeczywistość społeczno-duszpasterska wyzwala aktualne priorytety: jednoczenie migrantów w duchu ekumenizmu, tolerancji i dialogu, uczestnictwo duszpasterstwa w problemach społecznych, wzmacnianie relacji międzyludzkich oraz obronę praw osoby ludzkiej (wszędzie tam, gdzie są one naruszane lub gdzie istnieje takie niebezpieczeństwo). Współczesne - a więc najczęściej materialno-ekonomiczne czynniki warunkujące migrację wymagają bardziej niż kiedykolwiek duszpasterskiej troski i pastoralnego wsparcia. Potrzeba „obrony przed wykorzenieniem”, czytelna zwłaszcza w wypowiedziach migrantów determinuje do podejmowania nowych inicjatyw ewangelizacyjnych, m. in. ewangelizacja przez środki masowego przekazu, w szczególności przez Internet. W sytuacji globalizacyjnej - w kontekście rzeczywistości wspólnej, zjednoczonej Europy zadania Kościoła ukierunkowane na środowiska wychodźcze pozostają te same, jednakże być one powinny bardziej zintensyfikowane. Wspólnota i jedność, realizowana zgodnie z prawem nadprzyrodzonym nigdy nie może mieć charakteru destrukcyjnego, co więcej, może być ona jedynie czynnikiem ubogacającym. Poszanowanie zaś odrębności, świadomość tożsamości narodowej i wyznaniowej czyni dotąd rozproszonych - społecznością. Odosobnienie bowiem jednostki z pierwotnego środowiska prowadzić może do negacji nowego układu, nowych warunków życia lub do ich bezkrytycznego przyjmowania. Warto przytoczyć w tym miejscu znamienne słowa ks. Zdzisława Turka, sekretarza Rektoratu Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech, iż: „[Duszpasterstwo polonijne, Polska Misja Katolicka - MP to namiastka ojczystego domu i swoisty zwornik tożsamości religijnej i narodowej Polaków. Narodowość ta nie jest budowana w opozycji do niemieckości, ale jako integralna składowa podwójnej lojalności społecznej emigranta. [...]. Duszpasterstwo polonijne jest więc ludziom naprawdę potrzebne, aby zyskując materialnie nie zatracili duszy”. Rozprawa miała w swym założeniu wskazanie na podstawowe dokumenty kościelne, regulujące zjawisko migracji. Szczególna uwaga skupiona została na Konstytucji Apostolskiej papieża Piusa XII Exsul Familia (1952), której priorytetowym wezwaniem jest konieczność przystosowania struktury opieki duszpasterskiej do sytuacji wychodźczej migrantów. Ważną kwestią było także nakreślenie zmian w strukturach i metodach duszpasterskich Kościoła ukierunkowanych na środowiska wychodźcze według wskazań Soboru Watykańskiego II. Wskazania te zostały zawarte w komentarzu do Listu Apostolskiego Pastoralis migratorum cum (1969) oraz Instrukcji Kongregacji Biskupów De Pastorali Migratorum Cura (1969). Dokumenty te wyznaczają drogę organicznemu procesowi integracji emigranta.Problematyka duszpasterska środowiska migrantów wyeksponowana została także dzięki pozostałym dokumentom Soboru Watykańskiego II. W szczególności zwrócona została uwaga na prawo migranta do podtrzymywania kultury rodzimej. Ważną - bo kategoryzującą rolę pełni — jak już zostało to zasygnalizowane - przybliżenie roli Kodeksu Prawa Kanonicznego dla szczególnej grupy duszpasterskiej „ludzi w drodze”. Potrzebę coraz to nowych rozwiązań, dostosowanych do obecnych uwarunkowań społecznych wyraża obecne prawodawstwo kościelne, które wskazuje na możliwość tworzenia misji dla migrantów oraz łączenia duszpasterstwa migrantów z duszpasterstwem ogółu wiernych. Mamy tu na względzie parafie mieszane, w których parafia terytorialna połączona zostaje z parafią personalną lub organizowanie duszpasterstwa polonijnego w ramach jednej lub wielu parafii terytorialnych. Prawo kościelne dopuszcza także mianowanie wikariuszy migrantów przy parafiach terytorialnych, którym powierzana jest opieka nad migrantami w jednej lub wielu parafiach. W ten sposób wszyscy opuszczający stare polskie parafie, objęci zostają duszpasterstwem polonijnym w nowym miejscu zamieszkania, bez konieczności tworzenia nowej polskiej parafii. Podejmując refleksję na temat zachowania wartości utożsamianych z polskością w środowisku emigracyjnym należy przywołać czynniki, utrudniające działalność duszpasterską i narodową w polskich środowiskach wychodźczych. Na podstawie szczegółowej analizy DPZ oraz pozostałych, wymienionych w wykazie bibliograficznym źródeł (w tym zasobów internetowych) wskazać należy m. in. na: kryzys społeczny, rozproszenie i brak wzajemnych kontaktów między migrantami - anonimowość w nowym społeczeństwie, szybkie tempo życia, rozpadanie się zwartych dotychczas skupisk polskich, wchodzenie w nowe, mieszane zbiorowości, szybko postępujący proces asymilacji, utrudnianie przez pracodawców w kraju osiedlenia praktyk religijnych (praca w niedzielę i święta), rozluźnianie więzi młodego pokolenia z krajem (np. poprzez wstępowanie w związki małżeńskie z obywatelami kraju osiedlenia) oraz traktowanie tego faktu jako oczywistą konsekwencję egzystencji w nowych warunkach emigracyjnych, słabą znajomość języka polskiego i polskiej kultury wśród młodego pokolenia, szczególnie urodzonego na obczyźnie. Jak już wspomniane zostało wcześniej za czynnik sprzyjający „wykorzenieniu” uważa się „przepaść międzypokoleniową w ocenie wartości moralnych i kontynuacji praktyk religijnych”, zgubną szczególnie w warunkach wychodźczych, rozkład „starej rodziny”, pozbawianie rodziny jej roli kulturotwórczej. Zwraca się również uwagę ma nieznajomość przykazań Bożych i prawd wiary lub na ich wybiórczą znajomość, na zderzenie z tradycyjnym antyklerykalizmem kraju osiedlenia, laickim charakterem edukacji oraz na traktowanie duszpasterstwa polonijnego przez Kościół lokalny jako zamkniętego religijnego getta. Wśród innych przyczyn osłabienia tożsamości narodowej i katolickiej wyszczególnia się długoletnie zaniedbania spowodowane okazjonalnym lub zakrzepłym w niedoskonałej formie charakterem duszpasterstwa, brak duszpasterzy ze znajomością socjologiczną kraju i jego problemów, duszpasterzyautorytetów, stanowiących przeciwwagę dla trudności i spraw występujących w środowiskach społecznych. Zwraca się uwagę na obojętność wspólnoty polonijnej na inicjowane dzieła duszpasterskie i patriotyczne, na utylitarne traktowanie parafii i duszpasterstwa, a co się z tym także wiąże i na niechęć do wszelkich form promocji języka i kultury ojczystej. W celu zapobieżenia stanowi „wyalienowania z narodowej i katolickiej tożsamości” oraz dla zachowania wartości utożsamianych z polskością inicjowane są przedsięwzięcia wyszczególnione w rozdziale czwartym: Elementy opieki duszpasterskiej w środowiskach wychodźczych oraz przedsięwzięcia inicjowane i koordynowane przez kapłanów polskich; Ważniejsze inicjatywy patriotyczno-narodowe w środowiskach wychodźczych; Ponadto podkreśla się potrzebę śledzenia i analizy zjawisk społecznych oraz postaw obecnych w środowiskach polonijnych, opracowywania atrakcyjnych dla tych środowisk formuł kontaktowych, przystosowanych do rzeczywistości kościelnej, niezbędność inspirowania historiografii w kierunku myślenia historycznego Wychodźstwa. Eksponowana jest potrzeba opracowywania prostych w odbiorze oraz przystosowanych środowiskowo wzorców kultywowania tradycji polskiej, propagowania przydatnych w parafiach polonijnych pomocy duszpasterskich, opracowywania i wdrażania odrębnego dla księży polonijnych programu tzw. Szkoły Letniej Języka i Kultury Polskiej, a także propagowania idei tzw. parafii partnerskich i propagowanie kontaktów na tej płaszczyźnie. Podejmując kwestię wydawnictw religijnych (książki o tematyce religijnej) w kontekście pełnienia przez nie roli duchowego i intelektualnego vademécum dla środowisk wychodźczych warto - dla szerszego nieco spojrzenia — odnieść się do samej kultury religijnej. Łaciński termin kultura oznacza ulepszenie, uszlachetnienie ludzkiego życia lub jakiejś jego dziedziny. Kultura ma charakter społeczny i historyczny. Społeczny - gdyż odzwierciedla ludzkie działanie, które samo w sobie ma wymiar społeczny. Historyczny - bo przekazywana jest przez tradycję (rodzinną, narodową, ogólnoludzką). W ujęciu teologicznym człowiek, jako twórca kultury - przez kulturę sam się rozwija, a podejmując właściwą sobie kulturotwórczą działalność tworzy siebie. Andrzej Zuberbier, uściśla termin kultura chrześcijańska. Wyjaśnia, że termin ten „wskazuje jedynie na obecność i rolę wiary chrześcijańskiej w formowaniu [kultury - MP] i na względną choć istotną zgodność społecznie uznawanej hierarchii wartości z wartościami głoszonymi przez Ewangelię. W tym znaczeniu - [podkreśla] - chrześcijańską jest kultura polska”. Zaprezentowane w niniejszej pracy dzieła (m. in. Jerzego Mirewicza. Zofii Kossak-Szczuckiej, poetów: Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Stanisława Balińskiego, Jerzego Pietrkiewicza), reprezentujące nurt literatury religijnej na obczyźnie oraz wydawnictwa (Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas, Oficyna Poetów i Malarzy, Pallotyńskie Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego) są jedynie skromnym fragmentem rzeczywistego dorobku emigracyjnego. Ograniczoność ta - podyktowana jest głównie różnorodnością tematyki usytuowanej w rejonach teologiczno-duszpasterskich, czy społecznych z drugiej strony kulturalno - literackich. Warto przy tej okazji dodać, iż prace badawcze, dotyczące duszpastersko-społecznego obrazu Wychodźstwa z konieczności także ograniczają się głównie do Europy Zachodniej w okresie po II wojnie światowej. Mam nadzieję, że dalsza praca badawcza umożliwi poszerzenie analizy na rejony w tej pracy pominięte.
URI: http://hdl.handle.net/20.500.12128/5064
Appears in Collections:Rozprawy doktorskie (W.Hum.)

Files in This Item:
File Description SizeFormat 
Pluskota_Rola_ksiazki_religijnej_i_ksiazki_o_tematyce_religijnej.pdf5,98 MBAdobe PDFView/Open
Show full item record


Items in RE-BUŚ are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.