| Abstract: | Tematem mojej pracy doktorskiej jest „Górnictwo węgla
kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945-1949”. W tytule
użyłem terminu Zagłębie Dąbrowskie , choć moja praca mówi o
Zjednoczeniu Dąbrowskim Przemysłu Węglowego . Stało się tak gdyż
początkowa część mojej pracy omawia sytuację panującą na wyżej
wymienionym terenie przed powołaniem do życia Zjednoczenia
Dąbrowskiego , co miało miejsce w marcu 1945 roku. Początek mojej
pracy sięga jednak głębiej. Zostały w niej przedstawione bowiem pokrótce
dzieje górnictwa węglowego w Zagłębiu Dąbrowskim jeszcze przed tą
data. Są to najważniejsze wydarzenia w rozwoju górnictwa węglowego na
tym terenie sięgające przełomu wieków XVIII i XIX. Charakteryzując
okres od 1945 do 1949 roku potrzebne były również nawiązania do okresu
przedwojennego i okupacji niemieckiej. Przedstawiając okres 1945 roku
należało przedstawić ponadto kluczowe wydarzenia z początku tego roku ,
a mające miejsce przed powstaniem Dąbrowskiego Zjednoczenia
Przemysłu Węglowego. Znaczna większość pracy koncentruje się jednak
na latach 1945-1949 jako okresie opisywanym w niniejszej rozprawie.
Zastosowałem jednak odniesienia do okresów wcześniejszych w celu
porównania danych statystycznych dotyczących między innymi takich
problemów jak wielkość produkcji i wydajności. Nawiązania do czasów
poprzedzających II Wojnę Światową i okupacji niemieckiej nie mogły
zostać pominięte ze względu na to , że dzieje górnictwa w Zagłębiu
Dąbrowskim stanowią ciągłość , a nieuwzględnienie ich sugerowałoby
początek eksploatacji węgla na interesującym mnie terenie w roku 1945. A
tak przecież nie było. Jednym z problemów , którym się zajmowałem była
wielkość produkcji. W tym przypadku porównanie danych statystycznych
dotyczących tego zagadnienia przynajmniej z kilku okresów ( lata
trzydzieste XX wieku , okupacja hitlerowska i lata stanowiące czas
omawianych wydarzeń ) było nieodzowne.
Ramy chronologiczne pracy zamykają następujące wydarzenia :
początek to okres tuż przed wyzwoleniem spod okupacji niemieckiej , czas
tworzenia komitetów kopalnianych w celu ratowania zakładów przed
zniszczeniem przez wycofującego się okupanta , działania mające na celu
realizację tego zadania i początkowy okres administracji polskiej i
tworzenia nowych struktur zarządzających takich jak Centralny Zarząd
Przemysłu Węglowego i Zjednoczenia Rejonowe. Pracę zamyka
uchwalenie tak zwanej Karty Górnika , która zmieniła realia panujące w
polskim górnictwie i stanowi początek nowego okresu w jego historii.
Pomiędzy tymi wydarzeniami najważniejszymi sprawami była odbudowa
przemysłu węglowego , wyrównanie wielkości produkcji do poziomu
przedwojennego i realizacja Planu Trzyletniego. Te trzy zagadnienia
stanowią główną oś mojej pracy.
Kolejnym problemem są ramy terytorialne mojej rozprawy.
Koncentruję się w tym przypadku na Zagłębiu Dąbrowskim , ale nawiązuję
do terenów Zagłębia Górnośląskiego , Dolnośląskiego i Krakowskiego.
Robię to w celach porównawczych , na przykład opisując osiągnięcia
Zjednoczenia Dąbrowskiego na polu produkcji , czy wydajności lub
opisując wielkość Zjednoczenia ( ilość pracowników , zakładów itp.).
W tym momencie słowa wyjaśnienia przez co rozumiem pojęcie
Zagłębia Dąbrowskiego i krótka charakterystyka tego regionu. Zagłębie
Dąbrowskie obejmuje obszar o powierzchni około 300 kilometrów
kwadratowych. Zamyka go linia przebiegająca poprzez Ząbkowice ,
Strzemieszyce , Maczki , Sosnowiec , Czeladź , Grodziec , Będzin ,
Dabrowę Górniczą , Ząbkowice . Nazwa Zagłębie wzięła swój początek od
gospodarczego charakteru regionu , w którym prowadzona była
eksploatacja węgla kamiennego ( „była” gdyż obecnie na tym terenie
znajduje się tylko jedna czynna kopalnia „Kazimierz-Juliusz” ). Drugi
człon nazwy powstał od Dąbrowy Górniczej , która była na początku
głównym ośrodkiem górnictwa w tym rejonie . Termin Zagłębie
Dąbrowskie nie jest nazwą geograficzną , gdyż omawiany obszar jest
częścią Wyżyny Śląskiej . Jest to termin powstały w wyniku przemian
historyczno-politycznych mających miejsce na tym obszarze . Rodowód
granicy między terenem Zagłębia i Śląska sięga czasów Kazimierza
Sprawiedliwego , który w 1179 roku cofnął granicę między Śląskiem a
Ziemią Krakowską na wschód oddając Mieszkowi Raciborskiemu
kasztelanię bytomską i oświęcimską . W ten sposób powstała granica
oparta o Czarną Przemszę i Brynicę . W połowie XIV wieku po przejęciu
Śląska przez Czechy granica ta nabrała charakteru międzypaństwowego i
przetrwała z małymi korektami do końca Pierwszej Rzeczypospolitej .
Różnice etniczne i społeczno- gospodarcze zaczęły się pojawiać w wieku
XIX . Omawiana granica stała się wtedy granicą pomiędzy Cesarstwem
Rosyjskim i Królestwem Pruskim . Stosunki panujące w tych państwach
zrodziły różnice kulturowe i społeczne między terenami Zagłębia i Śląska i
stworzyły świadomość odrębności ich mieszkańców . Doszły do tego
różnice w zagospodarowywaniu terenów obu obszarów , odmienne typy
gospodarki i poziom cywilizacyjny ludności . Powstałe róznice stanowią
podstawę odrębności Zagłebia i Górnego Śląska również w czasach
obecnych .
Cele pracy doktorskiej . Z uwagi na zachowanie porządku i
uniknięcie powtórzeń zostaną one podane w punktach .
1) Przedstawienie problemów polskiego górnictwa w latach 1945-1949 na
przykładzie Dąbrowskiego zjednoczenia Przemysłu Węglowego i
charakterystyka tego okresu .
2) Omówienie okresu od końca okupacji niemieckiej poprzez przejęcie
zakładów przez władze polskie do utworzenia Centralnego Zarządu
Przemysłu Węglowego .
3) Ukazanie Zjednoczenia Dąbrowskiego jako całości w strukturach
Przemysłu Węglowego . Działalności wszystkich 10 kopalń w połączeniu
w jeden organizm , a nie każdej z osobna .
4) Ukazanie różnic w podokresach 1945 i 1946-1949 . Uzasadnienie tego
podziału .
5) Przedstawienie przemian w górnictwie Zagłębia w 1945 roku i pełna
charakterystyka tego okresu .
6) Charakterystyka Zjednoczenia Dąbrowskiego – struktur i organizacji w
latach 1946- 1949 .
7) Przedstawienie problemów Zjednoczenia Dąbrowskiego – braków
kadrowych i personalnych , szkolenia nowych kadr , warunków pracy w
omawianym okresie .
8) Omówienie Planu Trzyletniego i jego realizacji , wielkości produkcji ,
wydajności w latach Planu , bezpieczeństwa pracy , dyscypliny pracy ,
zbytu surowca – porównanie Zjednoczenia Dąbrowskiego w latach 40-
tych XX wieku z okresami wcześniejszymi i przyrostu produkcji i
wydajności w omawianym okresie .
9) Ukazanie problemu współzawodnictwa pracy i jego roli , zachęt i gróźb
kierownictwa i roli Związków Zawodowych w tym ruchu .
10) Przedstawienie położenia załóg ze zwróceniem uwagi na płace ,
aprowizację , warunki mieszkaniowe i socjalne . Omówienie Karty
Górnika.
11) Ukazanie roli organizacji partyjnych , związkowych i młodzieżowych
działających w Zjednoczeniu Dąbrowskim .
12) Omówienie przypadków protestów robotniczych , strajków , sabotaży i
ich przyczyn.
Najważniejszym powodem podjęcia tematu mojej pracy było
przedstawienie problemu Zjednoczenia Dąbrowskiego w latach
czterdziestych XX wieku , ponieważ ten okres jest ważny dla historii
górnictwa regionu i zajmuje w opracowaniach mało miejsca . Ponadto jest
opisywany w sposób mało dokładny . Dzieje się tak gdyż monografie
Zjednoczenia i kopalń opisują kilkadziesiąt lat działalności tychże i okres
pięcioletni stanowi w nich siłą rzeczy tylko krótki fragment sprowadzający
się do jednego rozdziału . Monografie kopalń koncentrują się wyłącznie na
jednym zakładzie pomijając zagadnienie całego Zjednoczenia , co
powoduje wrażenie iż zakłady te stanowiły samodzielne jednostki nie
zrzeszone w większą całość . Ponadto w opisach okresu stanowiącego
temat mojej pracy autorzy koncentrują się na działalności zakładowych
komórek PPR i PPS przedstawiając dzieje kopalń przez ich pryzmat .
Wyjątkiem są najnowsze prace Bolesława Ciepieli pod tytułem „Najstarsze
i ostatnie kopalnie węgla w Zagłębiu Dąbrowskim , czyli końcowa synteza
zagłębiowskiego górnictwa” ( będąca monografią tej gałęzi przemysłu w
regionie ) , „Zlikwidowane zagłębiowskie kopalnie węgla w fotografii” i
„O kopalniach węgla . Zagłębiowskie Górnicze Spotkania „Po latach
pracy”. W opracowaniach podejmujących temat kopalń dąbrowskich okres
1945-1949 ujęty jest w mało szczegółowy sposób . Bardziej dogłębna
analiza rozpoczyna się dopiero od lat 50-tych XX wieku . Tak jest w
monografii kopalni „Generał Zawadzki” pod red . Jerzego Jarosa , kopalni
„Sosnowiec” pod red . Henryka Rechowicza i kopalni „Czerwona
Gwardia” pod red . Andrzeja Topola . Podobnie jest w przypadku prac
pana Ciepieli choć ten autor w szczegółowy sposób opisuje również okres
do końca II Wojny Światowej , a następnie
Problem przemysłu w Zagłębiu Dąbrowskim stanowi również temat
opracowań dotyczących miast regionu . W pracach „Sosnowiec . Drogi
rozwoju miasta” Janusza Ziółkowskiego , „Sosnowiec . Zarys rozwoju
miasta” pod red. Henryka Rechowicza i „Dąbrowa Górnicza . Zarys
rozwoju miasta” pod red .Wacława Długoborskiego problem górnictwa jest
opracowany w sposób fragmentaryczny w powiązaniu z całością zakładów
przemysłowych miast , których prace dotyczą . Tematyką regionu i jego
historii zajmowało się nieistniejące już wydawnictwo „Sowa Press”, ale
okres powojenny stanowił jedynie margines jego publikacji , które
szczegółowo opisywały lata wcześniejsze . Najnowsze prace dotyczące
historii Zagłębia Dąbrowskiego i przemysłu tego regionu są autorstwa
wspomnianego wyżej Bolesława Ciepieli i Stefana Góry .
Problematyka przemysłu Zagłębia Dąbrowskiego nie jest dokładnie
opracowana w literaturze i to stanowiło główny argument do podjęcia
tematu mojej pracy . Zwłaszcza okres powojenny zasługuje na
szczegółową analizę ze względu na przemiany zachodzące w górnictwie i
w przemyśle polskim w tym czasie , a jak już była mowa jest on w
dostępnej literaturze marginalizowany . Inaczej sprawa wygląda jeśli
chodzi o całość górnictwa węglowego w Polsce . Tutaj szczegółowe
opracowania napisał nieżyjący już profesor Jaros . Jego prace traktują
jednak górnictwo w ujęciu całościowym , ogólnokrajowym a temat
poszczególnych Zjednoczeń stanowi tylko ich fragment . Wyjątkiem jest
„Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich”.
W mojej pracy wykorzystałem materiały pochodzące z Archiwum
Państwowego w Katowicach ( dalej APKat ) . W tej instytucji znajdują się
dokumenty dotyczące Zjednoczenia Dąbrowskiego od chwili jego
powstania . Niestety zespół archiwalny Zjednoczenia nie został jeszcze
uporządkowany i opracowany , co powoduje , że materiały te nie są
udostępniane do celów naukowych . Podobna sytuacja jest z zespołem
Okręgowego Urzędu Górniczego w Dąbrowie Górniczej . Likwidowane w
latach 90-tych XX wieku kopalnie rejonu dąbrowskiego również przesłały
swoje zbiory archiwalne do APKat . Podobnie stało się z archiwum Spółki
Restrukturyzacji Kopalń , w którym znajdowały się przejściowo materiały
dotyczące kopalń Zjednoczenia Dąbrowskiego . W inwentarzu figurują
odpowiednie zespoły , ale są one niedostępne w pracowni naukowej z
powodów tych samych co w przypadku dokumentów z zespołu o nazwie
Zjednoczenie Dąbrowskie Przemysłu Węglowego . Według uzyskanych
informacji każdy z tych zespołów liczy kilkanaście metrów dokumentów
przemieszanych i nie sprawdzonych . Wielokrotne próby skorzystania z
wymienionych zbiorów kończyły się odmową ze strony pracowników
pracowni naukowej Archiwum . W związku z tym w swojej pracy
wykorzystałem zespół Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego (
CZPW ) . Okazało się , że znajdują się w nim materiały potrzebne do
napisania niniejszej rozprawy . Dokumenty tam zawarte dotyczą jednak
wszystkich dziesięciu Zjednoczeń Rejonowych , ale informacje odnoszące
się do Zjednoczenia Dąbrowskiego okazały się dokładne . Ponadto
możliwe okazało się porównanie osiągnięć kopalń dąbrowskich z
zakładami z innych Zjednoczeń . Do napisania mojej pracy wykorzystałem
dokumenty Naczelnych Dyrekcji CZPW : Socjalnej , Ekonomicznej ,
Technicznej , Komisji Norm Produkcyjnych , uchwały i rozporządzenia
Rady Ministrów i Dyrekcji CZPW. Ponadto dokumenty dotyczące
Zjednoczeń Rejonowych CZPW i central Przemysłu Węglowego ,
sprawozdania i raporty Działu Kontroli CZPW po inspekcjach
przeprowadzanych w Zjednoczeniu Dąbrowskim i poszczególnych jego
kopalniach . Ponadto wykorzystałem tomy akt dotyczące spraw produkcji ,
wydajności , oszczędności w tychże , planowania , bezpieczeństwa pracy ,
spraw socjalnych , aprowizacji , współzawodnictwa pracy , zatrudnienia
pracowników etatowych i przymusowych . Wszystkie te materiały zawarte
były w zespole CZPW. Oprócz wyżej materiałów wykorzystałem zespoły
Komitetów Wojewódzkich PPR i PZPR ( dokumenty dotyczące obsady
kierowniczych stanowisk w Zjednoczeniu Dąbrowskim i poszczególnych
kopalniach , spraw personalnych i opinii o pracownikach ) .
Wykorzystałem również dokumenty , zbiory dokumentów i
wydawnictwa źródłowe . Najważniejsze z nich to „Statystyki Przemysłu
Węglowego w Polsce” za lata : 1945 , 1946 i 1947 , 1948-1960 wydawane
przez CZPW , w których znajdują się dane dotyczące najważniejszych
problemów górnictwa takich jak wielkość produkcji , wydajności ,
zatrudnienia , wypadkowości , dyscypliny pracy itp. Ponadto
wykorzystałem zbiory dokumentów PPR pod tytułem „PPR . Rezolucje ,
odezwy , instrukcje i okólniki KC” za okres I 1946 – I 1947 i I 1947 – XII
1948 , zbiory dokumentów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego pod
tytułem „Biuletyny Informacyjne Ministerstwa Bezpieczeństwa
Publicznego” za rok 1947 i 1948 oraz „Ustawę o planie 3-letnim” pod red.
J. Kalińskiego .
Ponadto pomocne mi były następujące tytuły prasowe : „Górnik” ,
„Węgiel” i „Dziennik Zachodni” z lat czterdziestych XX wieku . Dwa
pierwsze tytuły były to czasopisma branżowe . Miesięcznik „Węgiel”
publikował artykuły naukowe z dziedziny górnictwa , oraz na końcu
każdego numeru dział pod tytułem „Statystyka” , w którym przedstawiano
osiągnięcia całego sektora i poszczególnych Zjednoczeń odnoszące się do
popszedniego miesiąca . Dwutygodnik „Górnik” był natomiast organem
Centralnego Związku Zawodowego Górników w Polsce . Z tego względu
koncentrował się na omawianiu działalności tegoż , oraz bieżących
problemów pracowników sektora . Nie zabrakło w tym piśmie artykułów
politycznych , zwłaszcza w okresach poprzedzających ważne dla górnictwa
wydarzenia takie jak wybory do Rad Zakładowych . Związek zawodowy
kierowany głównie przez działaczy PPR lansował światopogląd tej partii co
uwidacznia się w omawianym piśmie . Wiele artykułów ma bowiem
oddźwięk propagandowy . Uwidacznia się to na przykład w artykułach
dotyczących współzawodnictwa pracy . W „Górniku” znajdowały się
również działy poświęcone codziennemu życiu pracowników , dział
rozrywki , poświęcony listom do redakcji itp. . Omawiano również
problemy socjalne załóg górniczych i działalność związku na polu kultury (
działalność zespołów teatralnych , chórów pod patronatem związku ) .
„Dziennik Zachodni” natomiast był gazetą omawiającą codzienne życie
regionu we wszelkich jego aspektach , stąd zdarzały się w nim artykuły
poświęcone również gospodarce w tym i górnictwu .
Do napisania niniejszej rozprawy posłużyły mi również opracowania
takich autorów jak Jerzy Jaros , Henryk Rechowicz , Jan Kantyka .
Wykorzystałem po kilka prac tych autorów lub będących pod ich redakcją .
Potrzebne były zwłaszcza prace profesora Jarosa , który zajmował się
dogłębnie tematyką historii górnictwa w Polsce . Wykorzystałem
następujące pozycje tego autora : „Dzieje polskiej kadry technicznej w
górnictwie ( 1136 – 1976 )”, „Historia górnictwa węglowego w Polsce
Ludowej ( 1945 – 1970 )”, „Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach
polskich”, „Zarys dziejów górnictwa węglowego”. Wykorzystane przeze
mnie prace Henryka Rechowicza i Jana Kantyki odnoszą się natomiast do
historii ruchu socjalistycznego i robotniczego , oraz działalności partii PPR
i PPS . Opracowania Henryka Rechowicza : „ Historia ruchu robotniczego
w Zagłębiu Dąbrowskim”, „Czerwone Zagłębie”, „Pierwsze wybory”,
„Polska Partia Robotnicza w województwie śląsko-dąbrowskim”. Prace
Jana Kantyki : „Na drodze do jedności”, „PPS na Śląsku i w Zagłębiu
Dąbrowskim w latach 1939-1948 ”, „Z dziejów ruchu socjalistycznego na
Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach hitlerowskiej okupacji”. Prace te
były mi pomocne do napisania rozdziału trzeciego i części pierwszego .
Kolejnym autorem , którego pracami posłużyłem się był Marian Kantor-
Mirski . Co prawda zajmował się on historią Zagłębia Dąbrowskiego przed
wybuchem wojny w 1939 roku , ale opracowania te okazały się niezbędne
do napisania części wstępnej rozdziału pierwszego opisującej okres przed
rokiem 1945 . Prace tego autora zajmują się poszczególnymi miastami
regionu . Są to „Dąbrowa Górnicza”, „Królewskie miasto Będzin” i
„Sosnowiec”. Tematykę historii miast i miejscowości Zagłębia poruszają
następujące pozycje , z których także skorzystałem : „Dąbrowa Górnicza .
Zarys rozwoju miasta” pod red. Wacława Długoborskiego , praca zbiorowa
„Sosnowiec – 100 lat dziejów miasta”, „Sosnowiec . Zarys rozwoju
miasta” pod red. Henryka Rechowicza , „Sosnowiec . Drogi rozwoju
miasta przemysłowego” Janusza Ziółkowskiego , ponadto prace Jana
Zielińskiego : „Sosnowiec znany i nieznany” i „Sosnowiecka Encyklopedia
Historyczna”, oraz Bolesława Ciepieli : „Grodziec dawniej i dziś”,
„Gródków . Historia i teraźniejszość”, „Góra Siewierska”, „Dzieje
Sarnowa”. Wykorzystałem również monografie kopalń zagłębiowskich :
„Kopalnia Czerwona Gwardia” pod red. Andrzeja Topola , „Kopalnia
Generał Zawadzki” pod red. Jerzego Jarosa , „Kopalnia Sosnowiec” pod
red. Henryka Rechowicza ; oraz monografie górnictwa w Zagłębiu
Dąbrowskim Bolesława Ciepieli : „Najstarsze i ostatnie kopalnie węgla w
Zagłębiu Dąbrowskim , czyli końcowa synteza zagłębiowskiego
górnictwa”, „Zlikwidowane zagłębiowskie kopalnie węgla w fotografii”,
„O kopalniach węgla . Zagłębiowskie Górnicze Spotkania „Po latach
pracy” . W celu przedstawienia problemów gospodarczych Polski
powojennej pomocne mi były następujące pozycje : „Bitwa o handel” ,
„Plan odbudowy gospodarczej” i „Gospodarka Polski Ludowej 1944 –
1945” Janusza Kalińskiego ( ta ostatnia pozycja napisana wspólnie z Z.
Landau . Ponadto : „40 lat planowania w Polsce . Problemy, ludzie ,
refleksje” Andrzeja Karpińskiego , „Polskie reformy gospodarcze” Jana
Zielińskiego , „Dochód narodowy Polski 1937 – 1960” L. Zienkowskiego ,
„Historia gospodarcza Polski Ludowej 1944 – 1985” Andrzeja
Jezierskiego . Ponadto skorzystałem z następujących opracowań : „Upadek
III Rzeszy” Franciszka Bernasia i Julitty Mikulskiej – Bernaś ( ukazanie
przebiegu walk między Armią Czerwoną a Niemcami o zajęcie Śląska i
Zagłębia ) , „Pierwsze lata” Janusza Gołębiowskiego , „Z Niwki do
Genewy” Roberta Jarockiego , „Historia samorządu robotniczego w PRL
1944-1989” K . Kłoca , „W cieniu Jeneralskiej Góry” Andrzeja
Koniecznego , „Obozy pracy przymusowej na Górnym Śląsku” pod red.
Andrzeja Topola , „Legenda Zagłębia” Jana Pierzchały , „Najnowsza
Historia Polski” Wojciecha Roszkowskiego .
Moja praca doktorska składa się ze wstępu , czterech rozdziałów ,
zakończenia , spisu tabel i bibliografii . Rozdział pierwszy nosi tytuł :
„Górnictwo węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim w 1945 roku .
Omawiam w nim następujące problemy : skrócone dzieje górnictwa w
Zagłębiu do roku 1945 ; wyzwolenie spod niemieckiej okupacji ; stan
kopalń po wyzwoleniu ; przejęcie kopalń przez władze polskie i utworzenie
Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego oraz Zjednoczeń rejonowych ;
zatrudnienie i produkcja w 1945 roku ; położenie załóg i ich rodzin w
tymże roku ; płace i aprowizacja . Rozdział drugi zatytułowany jest :
„Charakterystyka Zjednoczenia Dąbrowskiego w latach 1946 – 1949” .
Przedstawia on następujące zagadnienia : wielkość zatrudnienia , stan
kadry technicznej i kierowniczej ; szkolnictwo zawodowe ; obozy pracy i
kwestia robotników przymusowych ; dyscyplina pracy i warunki pracy ;
współzawodnictwo pracy i przodownicy pracy ; płace i warunki socjalne ;
bezpieczeństwo pracy i wypadki oraz przywileje górnicze i Karta Górnika .
Rozdział trzeci pod tytułem : „Organizacje związkowe i społeczno
polityczne w zjednoczeniu Dąbrowskim oraz protesty robotnicze w latach
1945 – 1949” poświęcony jest sprawom politycznym związanym z
górnictwem w Zagłębiu Dąbrowskim . Zawiera rozwinięcie następujących
zagadnień : organizacje związkowe , młodzieżowe , społeczno – polityczne
i ich rola ; strajki , sabotaże , protesty i ich przyczyny . Kończący pracę
rozdział czwarty nosi tytuł : „Produkcja , inwestycje i zbyt węgla
kamiennego w Zjednoczeniu Dąbrowskim w latach 1946 – 1949”
Omawiam w nim zagadnienia zawarte w tytule oraz problemy wydajności ,
rentowności i wykonania planów produkcyjnych , w tym założeń Planu
Trzyletniego . Rozdział ten poświęcony jest w większości Planowi
Trzyletniemu i jego realizacji w kopalniach dąbrowskich ponieważ lata
Planu pokrywają się z okresem opisywanym w tej części mojej pracy .
Przedstawiona konstrukcja pracy jest spowodowana koniecznością
ustalenia granicy kiedy w Zjednoczeniu Dąbrowskim zakończył się okres
powojennej odbudowy i kiedy kopalnie rozpoczęły pracę na swoim
normalnym poziomie . Otóż w literaturze przedmiotu okres odbudowy
obejmuje lata 1945 – 1946 . Teza ta ma odzwierciedlenie między innymi w
pracach prof. Jarosa . W przypadku rejonu dąbrowskiego była inna sytuacja
gdyż okres odbudowy i zmniejszonej przez to produkcji to rok 1945 . W
roku następnym produkcja osiągnęła poziom przedwojenny . Również
zlikwidowano niedobory związane z wielkością załóg i praca kopalń od
tego momentu mierzona w wydajności stale wzrastała . Rok 1946 zamyka
więc okres przejściowy , okres rozruchu zakładów . Od tego momentu
zaczyna się czas przygotowań do Planu Trzyletniego i czas jego realizacji .
Dlatego , by podkreślić różnicę między rokiem 1945 a okresem
późniejszym poświęciłem mu osobny rozdział pierwszy . Za takim
podziałem pracy przemawia również wyjątkowość wydarzeń zaszłych w
tym roku . Były to zmiany w sposobie zarządzania , strukturze
własnościowej kopalń , całkowicie zmieniona sytuacja polityczna , która
miała decydujący wpływ na kształt polskiego górnictwa , powołanie do
życia nowych struktur takich jak CZPW i Zjednoczeń i przez to zmiana
struktury sektora górniczego . Oprócz tego w kwietniu 1945 roku
górnictwo polskie weszło de facto w okres gospodarki planowej ( „uchwała
kwietniowa” ) . Zmieniły się warunki polityczne , gospodarcze,
ekonomiczne . Te wszystkie zmiany wprowadzone w okresie jednego roku
powodują , że okres ten musiał być w mojej pracy wyróżniony osobnym
rozdziałem . Kolejne rozdziały poświęcone są okresowi lat 1946 – 1949
czyli przygotowań do Planu Trzyletniego i jego realizacji . Rozdział drugi
zawiera omówienie najważniejzszych problemów Zjednoczenia
Dabrowskiego , jego struktur , budowy i czynników determinujacych jego
funkcjonowanie w tym czasie . Rozdział trzeci przedstawia problemy
polityczne i działalność partii politycznych oraz organiacji działających w
Zjednoczeniu Dąbrowskim . Rozdział czwarty poświęcony jest sprawom
związanym z produkcją kopalń dąbrowskich , oczywiście w latach 1946 –
1949 . Podział taki jest konieczny ze względu na obszerność omawianych
tematów i zachowanie porządku . |