Abstrakt: | Od momentu wejścia Polski na drogę przeobrażeń zarówno ustrojowych, jak
i gospodarczych możemy mówić o okresie restrukturyzacji przedsiębiorstw naszego
kraju. Ów proces polega na dostosowaniu funkcjonujących już firm do reguł gospodarki
rynkowej oraz na stworzeniu warunków do powstania nowych przedsiębiorstw
i dalszego ich rozwoju.
Restrukturyzacja dużych, niesprawnych rynkowo zakładów (takich jak np. huty,
kopalnie, stocznie), prowadzi niejednokrotnie do masowych zwolnień pracowników,
a ci z kolei stanowią zagrożenie, konkurencję na rynku pracy, dla osób pracujących w
małych i średnich przedsiębiorstwach. Deficyt pracy, pozwalającej utrzymać dom
i rodzinę, wiąże się z wieloma osobistymi dramatami ludzi niemogących znaleźć
zatrudnienia.
Wciąż zbyt duża podaż siły roboczej na rynku pracy (w Częstochowie około
14%), sprzyja zjawiskom: fluktuacji, obniżania warunków pracy i płacy, wyjazdów „za
chlebem”. Wszystkie te czynniki bez wątpienia mają negatywny wpływ na budowanie
więzi międzypracowniczych w lokalnych przedsiębiorstwach.
W tym właśnie kontekście konieczności stworzenia możliwości rozwoju małych
i średnich przedsiębiorstw dla zapewnienia nie tylko zatrudnienia lokalnej ludności, ale
również ogólnie rzecz ujmując równowagi opartej o zasady podaży i popytu (A. Smith)
dla zaspokojenia potrzeb najczęściej tylko lokalnych społeczności, pragnę w dysertacji
podjąć jeden z aspektów społecznych sprawności owych firm (pomijając świadomie
cały szereg składowych tego zagadnienia, jak np. czynniki ekonomiczne, techniczne,
geograficzne itp.) dotyczący poziomu integracji grup pracowniczych małych
przedsiębiorstw lokalnego rynku w Częstochowie.
Niejako „z góry” w rodowód małych przedsiębiorstw wpisana jest lokalność
zakresu ich działania, ponieważ ilość wytwarzanych produktów czy usług oraz ich koszt
dostosowany jest do potrzeb i możliwości nabywczych lokalnej ludności. Należy dodać,
że w przypadku omawianych firm, ów koszt produktu, pomniejszony jest o koszty,
wyeliminowanego w tym wypadku, dalekiego transportu. Akceptacja poglądu, że to człowiek nadaje rzeczywistości odpowiedni kształt
i charakter, a tym samym odrzucenie teorii funkcjonowania samoregulującej stosunki
gospodarcze „niewidzialnej ręki rynku”, skłania do twierdzenia, iż pobudzenie lokalnej
przedsiębiorczości musi się opierać na przewidywaniu zachowań ludzkich, które mogą
mieć wpływ na nieodzowne przemiany. Jedną z kategorii, w oparciu, o którą jesteśmy
w stanie przewidzieć zachowanie się zespołu pracowniczego, jest stopień jego
integracji. Ma ona wiele poziomów z uwagi na siłę zespolenia członków
przedsiębiorstwa, różnego rodzaju więzi i zależności.
W podjętych przeze mnie badaniach skupiam szczególnie swoją uwagę na
najwyższym z owych poziomów integracji grupy pracowniczej, jakim jest wspólnota.
Owa wspólnotowość załogi przedsiębiorstwa jest istotnym czynnikiem wpływającym
na ocenę jej spoistości, wynikającej nie tylko z relacji pomiędzy poszczególnymi
pracownikami, ale także pomiędzy nimi a pracodawcą. Relacje te mogą mieć wpływ na
atmosferę pracy, wydajność, jakość itp., ale przede wszystkim na czas funkcjonowania
firmy na rynku.
Niniejsza praca ma za zadanie nie tylko zebranie materiału i opisanie stanu
zastanego, ale ambicją jej jest spojrzenie perspektywiczne. Określenie, które z
przedsiębiorstw przy obecnie funkcjonujących w nich stosunkach międzyosobowych
mają szansę przetrwania po wstąpieniu do Unii Europejskiej.
Zjawisko integracji pracowniczej, którego zbadania podejmuję się leży na
pograniczu szeregu dyscyplin naukowych, co powoduje, że jest ono szczególnie
atrakcyjne badawczo. Zakres tematyczny omawianego przeze mnie zagadnienia odnosi
się między innymi do problematyki społecznej i edukacji, czyniąc w ten sposób z niego
niezmiernie atrakcyjny problem pragmatyczny.
Dotychczasowe badania, podobnie jak literatura przedmiotu dotycząca integracji
załóg małych przedsiębiorstw pozwala na zajęcie określonego, niejednokrotnie
krytycznego, stanowiska z uwagi na fakt perspektywy czasowej, która to pozwoliła, by
praktyka zweryfikowała niektóre poglądy teoretyczne. Mimo dużej doniosłości
podjętego w dysertacji tematu, nie należy on do często podejmowanych przez
naukowców i dzięki temu stwarza możliwość rozwinięcia używanych w nim pojęć, czy
też wzbogacenia o nowe.
Część teoretyczna pracy stanowi podstawę do analizy i odniesień dla zebranego
materiału z badań empirycznych. Opis tegoż materiału, w kontekście dotychczasowych poglądów na zjawisko integracji pracowniczej małych przedsiębiorstw rynku lokalnego,
będzie obrazował całokształt podejmowanej przeze mnie problematyki.
Praca doktorska składa się z czterech części: teoretycznej obejmującej trzy
rozdziały, metodologicznej, empirycznej i wnioskowej.
W pierwszym rozdziale dokonuję charakterystyki pojęcia integracja, opisuję
mechanizmy i czynniki integracji społecznej w wymiarze makrospołecznym.
Szczególną uwagę, w jednym z paragrafów tego rozdziału, poświęcam roli wartości
utylitarnych i duchowych w kształtowaniu integracji społecznej. Na podstawie analiz
poglądów teoretyków zajmujących się omawianą problematyką, przyjmuję wspólnotę
za najwyższy poziom integracji członków grupy.
W rozdziale drugim skupiam się na małych zbiorowościach ludzkich, analizując
je pod kątem tönniesowskiego podziału na wspólnotę i zrzeszenie. W rozdziale tym
dokonuję również konceptualizacji pojęcia alternatywnego do integracji wraz z opisem
czynników kształtujących ten proces.
Trzeci rozdział poświęcony jest charakterystyce społeczności, jaką stanowią
członkowie przedsiębiorstwa. Polega ona na opisie, w świetle literatury przedmiotu,
organizmu społeczno – gospodarczego, jakim jest przedsiębiorstwo. Opis ten dotyczy
jego rodzajów i elementów wpływających na sprawność, ze szczególnym
uwzględnieniem przedsiębiorstwa małego.
Kolejny rozdział stanowią uwagi metodologiczne przeprowadzonych badań.
Zostały w nich zawarte: problemy badawcze i hipotezy badawcze, zmienne i wskaźniki,
charakterystyka doboru próby badawczej oraz metody, techniki i narzędzia badawcze.
Piąty rozdział jest już bezpośrednim wprowadzeniem do części empirycznej
pracy, ponieważ dotyczy charakterystyki gospodarczej, demograficznej i społecznej
lokalnego rynku częstochowskiego, czyli terenu badań.
Następne rozdziały szósty i siódmy stanowią analizę opinii i poglądów
respondentów związanych z przedmiotem badań.
Końcowa część dysertacji poświęcona jest weryfikacji hipotez i wnioskom
uogólniającym wynikających z refleksji nad uzyskanymi wynikami z
przeprowadzonych badań. |