| Abstrakt: | Poszczególne rozdziały niniejszej dysertacji poruszają kwestie związane
bezpośrednio z myślą Tischnera zawartą w Filozofii dramatu oraz Sporze o istnienie
człowieka, z uwzględnieniem innych opracowań filozofa. Kluczowa problematyka
zawarta w dziełach Tischnera staje się punktem wyjścia analizy dramatów
Słowackiego. Pierwszy rozdział, Między filozofią a dramatem, podejmuje
zagadnienia teoretyczne. Jest wprowadzeniem w metodologię zastosowaną w pracy
oraz stanowi ogólny przegląd dotychczasowej literatury przedmiotu. Rozdział drugi,
Bohaterowie na scenie dramatu, poświęcony jest podstawowemu zagadnieniu
dramatu – spotkaniu, które dokonuje się w dialogicznym kontakcie z drugim.
Człowiek jako istota dramatyczna obcuje z innym, a także ze sceną-światem. Na niej
się porusza i na niej rozgrywa się jego dramat. W spotkaniu z innym rodzi się
możliwość tragedii, zdrady lub ocalenia, potępienia albo usprawiedliwienia. Inny
może stać się wybawcą, ale też wrogiem, dążącym do wywyższenia swej wartości
poprzez poniżanie i zabójstwo. Rozdział trzeci, Zło międzyosobowe, traktuje o
jednym z fundamentalnych dla romantyzmu problemów; o złu, które w koncepcji
Tischnera nie jest bytem, lecz fenomenem, rodzącym się między podmiotami w
wyniku dyskursu. Podobnie można dochodzić genezy zła w omawianych utworach
Słowackiego, gdzie zbrodnia jest kulminacją zdarzeń, będących wynikiem
obcowania bohaterów. Kolejny rozdział, Zasłona, maska i emocje kłamcy, stanowi kontinuum zagadnienia zbrodni. Porusza przede wszystkim kwestie związane z
zachowaniami bohaterów-zbrodniarzy, którzy, przybierając maski, dążą do
stworzenia podwójnej rzeczywistości: innej dla siebie samych i innej dla otoczenia.
Tischner używa tu określeń: „Ja-dla-siebie” i „Ja-dla-innych”, sugerując istnienie w
człowieku świata wewnętrznego, w którym stopniowo dochodzi do „wewnętrznego
przyznania”, lecz dopiero w konfrontacji z zewnętrznym wyrokiem. Ostatni, piąty
rozdział, Twarze umarłych powracają, przywołuje motyw, który często pojawia się
w Tischnerowskich rozważaniach. Dotyczy on paradoksalnego uczucia stałej
obecności innego, mimo wcześniejszego usunięcia go ze sceny. Ofiary zbrodni
powracają do swych oprawców jako ci, którzy są miernikiem ich wartości.
Interpretacja przedmistycznych dramatów narzędziem, jakie daje Tischner,
jest możliwa już poprzez samo zestawienie tych dwóch dzieł: dramatów i filozofii
dramatu, która sama w sobie może stanowić komentarz do zachowań zarówno
bohaterów, jak i zdarzeń przedstawionych w utworach romantyka. Zarazem teksty
Słowackiego oraz Tischnera stają się głosami w dyskusji, niekiedy nie wymagając w
zasadzie większego komentarza. Dlatego zasadne wydaje się częste oddawanie im
głosu, by mogły same „przemówić”, zaistnieć niezależnie, rozpoczynając tym
samym dialog romantycznego twórcy ze współczesną myślą o człowieku i świecie. |