| Abstract: | Każde dziecko ma prawo do rozwoju i jego wspomagania. Także dzieci upośledzone, które powinny być otaczane większą troską zarówno przez swoich rodziców jak i nauczycieli, terapeutów, z którymi spotykają się w ciągu swojego życia. Ich rozwój musi być wspomagany przez odpowiedni system edukacji, oddziaływań wczesnej interwencji, poprzez odpowiednie przygotowanie rodziców do specyficznej opieki i pielęgnacji swoich upośledzonych pociech. Tym bardziej osoby z głębokim upośledzeniem umysłowym powinny mieć
możliwość rozwoju swoich funkcji poznawczych, emocjonalnych, działaniowych. Wymaga to dostosowania do ich możliwości specjalnych środków i metod pracy. Ich specyficzne potrzeby są wyzwaniem dla
poszanowania ich niepowtarzalności i prawa przynależności do grupy, rodziny, szkoły.
W ostatnich latach w Polsce obserwuje się postępującą normalizację warunków życia, integrację społeczną, rehabilitację oraz edukację osób z głębokim upośledzeniem. Działania te mają stać się odpowiedzią na
dotychczasową izolację osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną oraz przeobrażeniu ich z kategorii „osób leżących wpatrzonych tylko w biały sufit” w grupę ludzi aktywnych na miarę swoich możliwości.
Pomimo upływu prawie 11 lat od wprowadzenia obowiązku szkolnego dla osób z głębokim upośledzeniem umysłowym, niewiele jest publikacji, które dotyczyłyby ich bezpośrednio. Nie znalazłam również informacji, które
porównywałyby funkcjonowanie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych odbywających się w różnych ośrodkach, a przede wszystkim pokazujących efektywność podejmowanych w nich działań. Również ważną rolę w podjętym temacie odegrały względy osobiste. Jako były nauczyciel szkoły specjalnej, prowadzący zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze obserwowałam zmagania innych osób w codziennym usprawnianiu dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu głębokim. Dotyczyły one prób pewnej normalizacji warunków zewnętrznych, które sprzyjałyby zdobywaniu nowych doświadczeń i wiedzy o otaczającej rzeczywistości, bardzo odległej i często niezrozumiałej dla omawianej grupy osób. Przykładem może być duża liczba osób w grupie, rozpiętość wiekowa uczniów albo współpraca lub jej brak z personelem opiekuńczym placówki, w którym umieszczone jest dziecko głęboko niepełnosprawne, bądź wspólne działania z rodzicami. Przedstawione w tym opracowaniu badania są próbą nakreślenia charakterystyki zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży
głęboko upośledzonej umysłowo prowadzonych w ośrodkach pozarządowych oraz na terenie domów pomocy społecznej. Jestem przekonana, iż niniejsza praca pozwoli na ukazanie zarówno słabych jak i mocnych stron zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, ale przede wszystkim rozwiązań które mogą stać się inspiracją dla innych osób pracujących z omawianą grupą wychowanków tak, aby najlepiej i najowocniej wpływały one na rozwój
psychofizyczny dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Praca składa się z 9 rozdziałów. W części pierwszej, składających się z 4 rozdziałów, prezentuję informacje dotyczące pojęcia upośledzenia umysłowego,
a w szczególności charakterystykę funkcjonowania osób z głębokim upośledzeniem umysłowym i sposoby jego diagnozowania. Ponadto omawiam zagadnienia związane z samym procesem rewalidacji z uwzględnieniem jej
definicji, włącznie z podstawowymi zasadami oraz regułami odpowiedzialnymi za prawidłowe programowanie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Dokonuję również przeglądu metod stosowanych w edukacji osób głęboko upośledzonych umysłowo. W rozdziale piątym prezentuję metodologię badań własnych, w tym cele,
problemy badawcze, hipotezy, zmienne i wskaźniki, wykorzystane metody oraz organizację i przebieg badań. Rozdział ten zawiera także charakterystykę grupy badanej: uczniów oraz nauczycieli prowadzących zajęcia rewalidacyjne. W części empirycznej składającej się z 4 rozdziałów prezentuję oraz
rezultaty badań własnych. Pierwszy z nich zawiera informacje dotyczące ogólnych ram organizacyjno-metodycznych zastosowanych w placówkach pozarządowych oraz na terenie domów pomocy społecznej. Dalej
rozpatruję związek pomiędzy wyżej wymienioną strukturą a kształtowaniem umiejętności funkcjonalnych uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. Szczegółowej analizie poddaję przestrzeń edukacyjną, obejmującą takie elementy jak: miejsce, czas, pomoce dydaktyczne, przygotowanie merytoryczne
nauczycieli oraz terapeutów i poziom rozwoju funkcjonalnego samych uczniów zajęć rewalidacyjnych.
Nie bez znaczenia dla ogólnego rozwoju każdego dziecka jest jego rodzina generacyjna, która powinna wzmacniać oddziaływania terapeutyczne lub w przypadku osób umieszczonych na stałe w placówkach opiekuńczych personel terapeutyczny i opiekuńczy. Dlatego też stopień współpracy oraz jej
rodzaj to kolejne podejmowane zagadnienia. W następnym rozdziale prezentuję charakterystykę dodatkowych
czynników utrudniających proces rewalidacji, a związanych z funkcjonowaniem zdrowotnym uczniów zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, takich jak: sprzężenia rozwojowe, występujące choroby somatyczne, zażywane leki. Wszystkie te elementy należą do sytuacji, które w znaczący sposób uzależniają zdobywanie nowych kompetencji w każdej dziedzinie życia. Omawiam również formy wsparcia, nauki i rehabilitacji, w których uczestniczyli przebadani uczniowie. Ze względu na to, iż obraz funkcjonowania osoby głęboko upośledzonej
umysłowo zwykle jest tak niejednorodny i złożony jako przykłady zostaną zaprezentowane indywidualne przypadki wybranych uczniów. Głównym celem tych prezentacji będzie próba ukazania zarówno różnorodności zaburzeń i poziomów funkcjonowania, jak i szczegółowych form postępowania rewalidacyjnego w trakcie prowadzonej edukacji w stosunku do konkretnych osób. Ostatnim rozdziałem, a zarazem podsumowaniem będzie próba nakreślania, na podstawie uzyskanych wyników badań, najbardziej optymalnego
modelu zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Ufam, iż informacje zebrane w niniejszej pracy, pozwolą na przynajmniej częściowe uzupełnienie luki teoretycznej dotyczącej funkcjonowania osób głęboko upośledzonych umysłowo, a także ich edukacji. Ponadto mogą stać się inspiracją do zmian organizacyjnych. |