| Abstract: | Prasa samorządowa jest na polskim rynku prasowo wydawniczym zjawiskiem nie tyle nowym, co przeżywającym swój renesans. Okres transformacji ustrojowej przyniósł dogodne warunki dla wydawania tego rodzaju tytułów nie tylko ze względu na sprzyjające takim inicjatywom ustawodawstwo, które upodmiotowiło jednostki samorządu terytorialnego, ale również z powodu swoistego powrotu do lokalności z jednej strony i trudności finansowych, jakie napotykają w swojej działalności wydawcy komercyjni – z drugiej. Prasa
samorządowa jest dość szczególnym rodzajem prasy lokalnej. Pozwala ona bowiem na realizację prawa obywateli do zdobywania informacji na temat działalności władz lokalnych, jednak daje też władzom tym możliwość wpływania na lokalną opinię publiczną, co powoduje, że często wykorzystuje się jej łamy do
prowadzenia walki politycznej. Choć organ wydający prasę powinien, przynajmniej teoretycznie, być obiektywny w opisywaniu rzeczywistości, w tym również własnych poczynań, ponieważ zbytnie upolitycznienie każdego medium może prowadzić do spadku zaufania społecznego, negatywnego społecznego odbioru i wreszcie - do niechęci korzystania z tytułu postrzeganego jako „tuba władzy”, władze lokalne nazbyt często zdają się zapominać, że w komunikowaniu lokalnym to społeczność lokalna właśnie jest podmiotem, a nie przedmiotem
procesu i że niedopuszczalne jest kreowanie tego komunikowania jedynie dla realizacji interesów władzy samorządowej. Na terenach, gdzie ukazuje się więcej tytułów lokalnych, naturalną reakcją czytelników bywa odwrócenie się od „tendencyjnego” pisma na korzyść innego rodzaju prasy – np. komercyjnej.
Jednak, jak wskazują badania, prasa samorządowa stanowi istotny segment prasy lokalnej w ogóle, co sprowadza się niejednokrotnie do tego, że na danym terenie ukazuje się tylko jeden tytuł lokalny – samorządowy właśnie. Prasa samorządowa bywa faworyzowana przez czytelników nie tylko ze względu na monopol na
lokalnym rynku, ale również przez fakt, że bywa ona dofinansowywana z lokalnego budżetu, co prowadzi niejednokrotnie do jej bezpłatnego rozprowadzania.
Tytuły samorządowe są bardzo zróżnicowane, nie tylko pod względem jakości zamieszczanych w nich tekstów, ale również pod względem objętości, szaty graficznej, wydawcy, sposobu kolportażu, ceny. Dlatego nie można mówić o prasie samorządowej jako o zjawisku jednorodnym i oceniać jej jednoznacznie.
Zdarzają się bowiem pisma, co do których ich czytelnicy nawet nie mają świadomości, że są one tytułami wydawanymi przez władze, gdyż na tyle zakorzeniły się one w świadomości odbiorców, że przestały być z władzą kojarzone i są traktowane jak prasa niezależna. Celem niniejszej pracy nie jest udzielenie odpowiedzi na pytanie czy i komu potrzebna jest prasa samorządowa. Stanowi ona raczej próbę przedstawienia sposobu funkcjonowania prasy samorządowej w województwie śląskim na wybranych przykładach i określenia,
jakie funkcje może ona spełniać oraz co należałoby w niej zmienić, aby funkcje te mogła spełniać lepiej.
Motywów podjęcia tematu funkcjonowania prasy samorządowej było wiele. Przede wszystkim, autorka wiele razy spotkała się ze sprzecznymi opiniami na temat tego rodzaju periodyków – od poglądów, że należy zlikwidować to zjawisko, do niemal zachwytu i dumy władz samorządowych i mieszkańców z posiadania własnej gazety. Dlatego postanowiono zbadać, co wpływa na opinie o konkretnych tytułach prasy samorządowej – czy jest to tylko ich zawartość, poziom upolitycznienia, czy też inne czynniki, jak na przykład brak
alternatywnego źródła informacji lokalnej. Czy pisma bezpłatne są bardziej upolitycznione a czytelnicy bardziej z nich niezadowoleni? Czy tytuły, które mają na lokalnym rynku komunikacyjnym konkurencję w postaci pism niezależnych są mniej upolitycznione? Czy tytuły wydawane przez domy kultury przedstawiają
rzeczywistość bardziej wiarygodnie niż te, których wydawcą jest urząd gminy?
Dlaczego jedne pisma samorządowe są postrzegane jako „tuba władzy” a inne nie? Te wszystkie pytania są częściami składowymi pytania najważniejszego – na ile faktycznie jest upolityczniona prasa samorządowa? Wszystkie te pytania znalazły swoje odzwierciedlenie w hipotezach badawczych niniejszej rozprawy
doktorskiej. Oprócz zainteresowania zjawiskiem prasy samorządowej, do podjęcia
tematu skłoniły również autorkę tradycje badań nad prasą lokalną oraz sukcesy, jakie na tym polu odnosił i odnosi nadal Zakład Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego. Niewątpliwie, dzięki tym badaniom Katowice do dziś są postrzegane jako jeden z najsilniejszych ośrodków badań nad komunikowaniem lokalnym w Polsce, jego pracownicy są bardzo często cytowani w kraju i za granicą i uznawani za autorytety w tej dziedzinie. W intencji autorki, dysertacja miała się stać kontynuacją i skromnym uzupełnieniem ogromnego dorobku Zakładu
Dziennikarstwa. Kolejnym powodem, dla którego podjęto temat prasy lokalnej, w tym samorządowej, jest fakt, że w ostatnich latach zainteresowanie tą tematyką wydaje się słabnąć – wśród publikacji z zakresu prasoznawstwa i komunikowania w ogóle dominują prace dotyczące Public Relations, marketingu (w tym politycznego), systemów komunikacyjnych, funkcjonowania mediów elektronicznych, natomiast kwestie dotyczące prasy lokalnej nie cieszą się aż tak dużym zainteresowaniem badaczy. Dlatego właśnie zdecydowano o podjęciu tego
ciekawego, choć niezbyt popularnego temat, jakim jest prasa samorządowa. Prasa samorządowa jest badana rzadko, a kiedy tego rodzaju badania mają już miejsce, zazwyczaj są częścią większego projektu, dotyczącego prasy lokalnej w ogóle. Na przykład R. Kowalczyk w swojej najnowszej, 3 tomowej pracy, dotyczącej
mediów lokalnych, poświęca zagadnieniom prasy samorządowej odwołuje się do badań z roku 19984. Trzeba tu dodać również, że większość dostępnych materiałów dotyczy raczej stanu ilościowego prasy samorządowej, natomiast badania nad jej zawartością czy społecznym odbiorem należą w ostatnim czasie do rzadkości. Analizy na tym gruncie, jeżeli już się pojawiają, dotyczą poszczególnych tytułów, a nie ogólnego obrazu prasy tego rodzaju. Praca ma charakter empiryczny. Na jej potrzeby zbadano zawartość 5 wybranych tytułów prasy samorządowej z województwa śląskiego oraz społeczny odbiór tychże tytułów. Badania te miały na celu ukazanie, na ile upolityczniona jest ta prasa – zarówno w swej treści, jak i społecznym odbiorze. Dla uzupełnienia
badań nad wybranymi tytułami dokonano również szczegółowego przeglądu tytułów prasy samorządowej ukazującej się w województwie śląskim. Tło teoretyczne dla przeprowadzonych badań stanowią rozdziały
dotyczące prasy lokalnej, prasy samorządowej jako jednego z jej rodzajów oraz specyfiki poszczególnych miejscowości, których prasa została poddana analizie. Rozdziały teoretyczne skonstruowano tak, by wprowadzały one w tematykę od kwestii najbardziej ogólnych – definicje, historia i funkcje prasy lokalnej; poprzez bardziej szczegółowe – teoria prasy samorządowej; po najbardziej elementarne –
stan prasy samorządowej w województwie śląskim. Na ich potrzeby dokonano przeglądu dostępnej literatury, dotyczącej prasy lokalnej oraz stron internetowych wszystkich gmin w województwie. |