| Abstrakt: | Niniejsza rozprawa doktorska jest pracą monograficzną poświęconą twórczości
współczesnego brytyjskiego pisarza, Hanifa Kureishi. Autor ten wpisuje się w kanon
pisarzy mniejszościowych pod względem rasowym, gdyż będąc synem Pakistańczyka
i Angielki często uznawany jest za reprezentanta diaspory azjatyckiej w Wielkiej
Brytanii. W początkowym etapie swojego pisarstwa Kureishi uplasował się także
pośród znamienitych nazwisk twórców literatury postkolonialnej. Wbrew temu co sam
o sobie mówi krytyka literacka, czytelnicy, jak i twórcy filmowi wciąż klasyfikują
autora jako reprezentanta tego kanonu. Rozprawa ma na celu podkreślenie
i udowodnienie, iż twórczość pisarska Hanifa Kureishi rzeczywiście umiejscawia go
pomiędzy nazwiskami takiego formatu jak V.S. Naipaul, Salman Rushdie, czy ostatnio
Zadie Smith, Kazuo Ishiguro i Gautam Malkami.
W swoich utworach pisarz wykorzystuje znajomość dwóch środowisk, kultur,
tradycji i klas społecznych i opisuje problemy z jakimi borykają się reprezentanci
azjatyckiej mniejszości narodowej, w szczególności Pakistańczycy i Hindusi. Ponadto
Kureishi wskazuje na różnice w pozycji społecznej, aspiracjach i stopniu roszczenia
praw obywatelskich pomiędzy dwoma pokoleniami diaspory: tymi, którzy przybyli do
Wielkiej Brytanii w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku a pokoleniem ich
dzieci, do których Kureishi sam przynależy. Świat bohaterów stworzony przez autora to
świat, w którym zderzają się obyczaje zachodniej Europy i Azji. Jednocześnie jest to
świat, w którym najważniejsze uczucia i doświadczenia są ponad podziałami: miłość,
pożądanie, tradycja, historia, więzy rodzinne – to wszystko wciąż kształtuje bohatera
Kureishiego, który pod tym względem nie różni się specjalnie od swojego angielskiego
rówieśnika.
Bohater Kureishiego jest jednak bardzo złożony, wręcz skomplikowany.
Reprezentuje on często dwie rasy, gdy jeden z rodziców to Anglik a drugi Azjata, bądź
też wychowany jest na styku dwóch światów – oboje rodzice to Azjaci, którzy wybrali
życie w Wielkiej Brytanii. W swoim umiejscowieniu „pomiędzy” kulturami a nawet
dwoma światami, postkolonialny protagonista przyjmuje różnorakie pozy, przekracza
określone bariery, „upodabnia się” za pomocą mimikry, porzuca swą tradycję by za
chwilę do niej powrócić. W poszukiwaniu swojego miejsca w społeczeństwie ucieka on
od swojej ewidentnej hybrydyczności na rzecz kwestionowanej, rozmytej i obcej
tożsamości.
Poszczególne rozdziały dysertacji omawiają zagadnienia łamania tabu heteroi
homoseksualnej miłości, odnajdywania się w zdekonstruowanym, odwróconym genderowym
świecie, namacalnego doświadczania podróży pomiędzy kulturami i odczuwania
konsekwencji rozpadu imperium. Pisarz usiłuje na nowo zdefiniować Brytyjskość,
tożsamość, płeć i pokolenie państwa wielonarodowościowego. Jego bohaterowie
próbują uwolnić się od banalnej kategoryzacji i stereotypowego przypisywania ról w
społeczeństwie. Błądzą, szukając i próbując określić swoje „ego”. Dokonują tego
poprzez wszelkie eksperymenty z własna płcią, seksualnością, rasowością, religijnością
i intelektem.
Rozprawa stopniowo wprowadza czytelnika w świat spuścizny azjatyckiej
przywiezionej z Indii i Pakistanu do Londynu. Następuje moment zastanowienia u
hybrydycznego protagonisty, który częstokroć odczuwa fascynację islamem, językiem i
barwami Indii, a w konsekwencji jego stosunek do kultury zachodu staje się
ambiwalentny i nieprzyjazny. W efekcie bohaterowie szukają ocalenia w „wiecznej
tułaczce” potraktowanej tu w dwojaki sposób. Dosłownie, gdy usiłują uciec z przedmieść
Londynu do jego centrum upatrując w tym ocalenia, wyzwolenia i okazji do
realizacji własnych marzeń. Przenośnie, gdy uciekają w głąb własnej duszy i umysłu,
często za pomocą islamu, narkotyków bądź uzależnienia od seksu.
W dalszej części dysertacji autorka podkreśla elementy, które łączą i które dzielą
bohaterów z obiema kulturami. Moment zatrzymania „pomiędzy” jest niezwykle
wartościowy, ponieważ, jak twierdzi sam Hanif Kureishi, pozwala spojrzeć na to co
z przodu i na to co z tyłu. Wybór jednak, wbrew pozorom, nie jest łatwiejszy, jeśli w
ogóle możliwy. Próba asymilacji i dostosowania się człowieka postkolonialnego do
wymogów zachodniego społeczeństwa doprowadza do spaczenia własnej osobowości.
Staje się on hybrydą, dziwakiem i dwugłowym „potworem” niezrozumiałym dla żadnej
ze stron. Taki „obcy” wywołuje strach i agresję, co doprowadza do przemocy
i przejawów mocno rasistowskich oraz do prób kolejnego „skolonizowania” postkolonialnego
podmiotu. Człowiek postkolonialny zostaje na zawsze „skażony” wielokulturowością,
którą reprezentuje. Płaci za to wysoką cenę gdyż nie obce mu są depresja,
załamanie, kryzys a nawet szaleństwo, które jest efektem nieumiejętności odnalezienia
swojego miejsca w społeczeństwie.
Wreszcie przedstawiono pozycję postkolonialnego człowieka we współczesnym
Londynie. Szczególną uwagę poświęcono relacji ojciec-syn, która jest zabarwiona
stosunkiem Ikara i Dedala, ale także konfliktem międzypokoleniowym i brakiem
przystosowania. Pozycja kobiety postkolonialnej pierwszego pokolenia zazwyczaj
kumuluje się wokół domu, tradycji i patriarchatu, któremu owa kobieta podlega. Relacje
matek z synami są skomplikowane, dotknięte kompleksem Edypa i wielką nieobecnością
bądź przerysowaną pasywnością bohaterki. Przedstawicielki obydwu
generacji podlegają złudnemu wrażeniu wolności. Najczęściej nie zdają sobie sprawy,
że zjawisko „podwójnej kolonizacji” i patriarchatu przyćmiewa jakiekolwiek akcje
feministyczne. Białe bohaterki Kureishiego to z kolei femme fatale, świadome swoich
atutów Amazonki kolonizujące podatnych mężczyzn i zadające ból ich żonom, matkom
i córkom. Ostatnie zagadnienie poruszane w rozprawie to zmiany konwencjonalnej
pozycji mężczyzny postkolonialnego. Męskość, która podlega dewiacji, wypaczeniu
a przede wszystkim osłabieniu powiązana jest z Hamletyzmem, poczuciem „unheimlich”,
wiecznie chłopięcą naturą, wreszcie niezaprzeczalną zniewieściałością. |