Aspekt z określnikami krotności ograniczonej w języku rosyjskim i polskim (na materiale form czasu przeszłego)

Abstract

Niniejsza rozprawa stanowi studium konfrontatywne w zakresie użycia form aspektowych w języku rosyjskim i w języku polskim. Poświęcona jest zagadnieniom użycia form aspektowych czasowników w czasie przeszłym w kontekście krotności ograniczonej, tj. jednym z typów znaczenia ogólnofaktycznego aspektu stanowiącego jedno ze znaczeń partykularnych (kontekstowych, szczegółowych) aspektu. Część analityczna pracy poprzedzona jest rozdziałem składającym się z 5-ciu podrozdziałów o charakterze teoretycznym i stanowiącym podstawę dla przeprowadzenia analizy materiału badawczego. Praca oparta jest na badaniach użycia form aspektowych w kontekście zawierającym określniki krotności ograniczonej. W podrozdziale pierwszym omówiono zagadnienie związku semantyki aspektu z semantyką czasownika, tj. wskazano rolę znaczenia leksykalnego czasowników dla ich zachowania aspektowego oraz określono, jakie czasowniki wstępują w pary aspektowe, a jakie należą do kategorii perfectiva i imperfectiva tantum. W kolejnym podrozdziale scharakteryzowano niektóre koncepcje na podstawie których wyróżnia się pary aspektowe w literaturze aspektologicznej. W rozdziale pierwszym omówiono także użycie niedokonanych i dokonanych form aspektowych czasownika w narracyjnym i w retrospektywnym typie tekstu. Podział określników krotności ograniczonej w rozdziale pierwszym poprzedzony został wskazaniem miejsca znaczenia krotności ograniczonej w klasyfikacji znaczeń szczegółowych aspektu. W rozprawie oparto się na pracach badaczy rosyjskich (A.W. Bondarko, Ju.S. Masłow, J.W. Paduczewa, A.D. Szmeliow, A.A. Zaliznjak). Korzystam z doświadczeń polskich badaczy (C. Piernikarskiego, W. Śmiecha, A. Bogusławskiego, R. Grzegorczykowej, S. Karolaka, R. Laskowskiego) oraz badaczy spoza obszaru słowiańskiego (m. in. A. Barentsena, J. Forsytha, A. Timberlake). Część materiałowa składa się z pięciu rozdziałów, z których każdy kolejno prezentuje użycie niedokonanych i dokonanych form aspektowych z poszczególnymi określnikami krotności ograniczonej. Wskazano czynniki wpływające na wybór niedokonanej i dokonanej formy aspektowej oraz czynniki umożliwiające konkurencję (synonimię aspektu) z badanymi określnikami. Rozdział II poświęcony jest zagadnieniom użycia form aspektowych z określnikami krotności ograniczonej grupy centralnej. W rozdziale III omówiono zagadnienie użycia form aspektowych z określnikami krotności ograniczonej grupy peryferyjnej, a z rozdziale IV – w grupie negatywnej w obu językach. Grupa kompleksowa w obu językach została przedstawiona w rozdziale V. Natomiast zagadnieniom konkurencji (synonimii) aspektu poświęcony został rozdział VI. W zakończeniu wskazano podobieństwa i różnice w użyciu form aspektowych w określnikami krotności ograniczonej w języku rosyjskim i polskim. Materiał badawczy zaczerpnięty został z internetowych źródeł tekstowych: z zasobów bibliotek wirtualnych, korpusów tekstów polskich (kartoteki Redakcji Słowników Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN i kartoteki Instytutu Podstaw Informatyki PAN) i korpusów rosyjskich (Национальный Корпус Русского Языка, Тюбингенские корпусы русских текстов) oraz tekstów literackich. Zamieszczono także przykłady ze źródeł leksykograficznych, literatury przedmiotu, a także przykłady własne. Niniejsza praca ma charakter indukcyjny. Na podstawie faktów językowych, tzn. zebranego korpusu / zbioru przykładów dochodzi się do wniosków dotyczących tendencji w użyciu form aspektowych z określnikami krotności ograniczonej w języku rosyjskim i polskim. Ze względu na ograniczenie analizy do faktów zarejestrowanych w wyodrębnionym korpusie tekstowym zaznaczyć należy, iż obiektywność wniosków jest zdeterminowana wielkością korpusu i zakresem przeprowadzonej analizy materiałowej.