| Abstract: | Niniejsza rozprawa doktorska podejmuje temat kompetencji strategicznej u
zaawansowanych użytkowników języka obcego. W szczególności poświęcono ją zbadaniu
funkcjonowania modelu kompetencji strategicznej Bachman’a i Palmer’a (1996), który
zakłada, że jest ona zbiorem strategii metakonitywnych regulowanych przez czynniki
afektywne, a nie tylko opanowaniem umiejętnego posługiwania się strategiami
komunikacyjnymi.
Główne cele niniejszej pracy obejmują:
• określenie, czy model Bachman’a i Palmer’a oddaje dynamiczną naturę
spontanicznej wypowiedzi, w naszym przypadku – zaawansowanych
użytkowników języka;
• obserwację dotyczącą założeń w/w modelu, według których użytkownicy:
określają cel komunikacji przed rozpoczęciem wypowiedzi, oceniają swoją
wypowiedź w czasie realnym oraz ją planują;
• zbadanie, czy prawidłowe określenie lub nieokreślenie celu komunikacji wpływa
na pozostałe składowe kompetencji strategicznej, jak i stosowane przez nich
strategie komunikacyjne;
• określenie, jakie to są strategie i jaką ich część stanowią strategie parajęzykowe
(zdecydowaliśmy się zastosować nazwę parajęzykowe (Corder, 1983), ponieważ
w trakcie badania zaobserwowaliśmy, że większości z nich nie da się odizolować
od strategii stricte językowych);
• określenie, jak często zaawansowani użytkownicy języka stosują strategie
prajęzykowe i w jaki sposób współgrają one ze strategiami językowymi;
• określić, czy zastosowanie strategii metakonitywnych wymienionych przez
Bachman’a i Palmer’a (1996) jest faktycznie związanie ze świadomością
językową;
• sprawdzenie, czy zaawansowani użytkownicy języka w naszym przypadku
studenci piątego roku anglistyki, stosują w praktyce wiedzę zdobytą na
przedmiotach teoretycznych;
294
• zbadanie wypowiedzi zaawansowanych użytkowników pod kątem nowych
składowych kompetencji strategicznej, które nie zostały wyróżnione przez
Bachman’a i Palmer’a (1996) i opisaniu ich charakterystyki.
Rozprawa składa się z dwóch części. W części pierwszej obejmującej rozdziały I –
VI, przedstawiono badania bezpośrednio lub pośrednio związane z zagadnieniem
kompetencji strategicznej. Rozdział I, jest poświęcony historii badań dotyczących
zagadnienia kompetencji językowej i wyróżnienia w niej jako elementu składowego
kompetencji strategicznej. Rozdział II zawiera prezentację modelu Bachman’a (1990) i
jego zmodyfikowanej i rozwiniętej wersji zaprezentowanej przez Bachman’a i Palmer’a
(1996). Następny rozdział prezentuje kognitywne podstawy teoretyczne związane z
określeniem celu komunikacji oraz planowaniem. Rozdział IV prezentuje afektywne
aspekty oceny w realnym czasie spontanicznej wypowiedzi z perspektywy badań
neurolingwistycznych. Rozdział V prezentuje strategie komunikacyjne, związane z
produkcją. Szczególna uwagę poświęcono na to, jak w taksonomiach strategii
komunikacyjnych ujmowane są strategie para językowe. Ostatni rozdział określa relację
pomiędzy zagadnieniem kompetencji strategicznej a zaawansowanym użytkownikiem
języka.
Część druga niniejszej rozprawy, obejmująca rozdziały VII-IX stanowi opis badań
ilościowych i jakościowych przeprowadzonych przez autorkę rozprawy. Rozdział VII,
stanowiący wstęp do badania głównego, zawiera opis pytań badawczych, schemat badań
oraz szczegółowe sprawozdanie z badania pilotażowego, a także opis metod badawczych,
w tym opis próby, instrumentów oraz procedur badawczych. W rozdziale VIII
zaprezentowano wyniki oraz analizę danych, a w rozdziale IX, następujące wnioski.
Model kompetencji strategicznej zaproponowanej przez Bachman’a i Palmer’a
(1996) pozwala na zdiagnozowanie jej poziomu u zaawansowanych użytkowników języka;
określenie celu komunikacji jest najbardziej strategicznym składnikiem kompetencji
strategicznej rozumianej jako zbiór strategii metakognitywnych. Tylko 37% badanych
użytkowników było w stanie określić ten cel prawidłowo. Prawidłowe, bądź nie, określenie
celu komunikacji pozwoliło na wyodrębnienie dwóch grup użytkowników, u których
zaobserwowaliśmy następujące różnice:
295
• użytkownicy, którzy poprawnie określili cel komunikacji byli bardziej refleksyjni
i świadomi tego, jak przebiegała ich wypowiedź udzielając więcej ilości komentarzy
podczas kierowanej retrospekcji;
• poprawne określenie celu komunikacji miało także wpływ na to, jak przebiegała
ocena wypowiedzi przez badanych, wzorzec afektywny różnił się w obydwu grupach,
co można było zaobserwować na podstawie aktywacji mięśni twarzy, które są
nieodłącznie związane z oceną sytuacji (nad którą można sprawować kontrolę lub nie);
to z kolei dowodzi, że kompetencja strategiczna rozumiana jako zbiór strategii
metakognitywnych łączy w sobie teorię z podstawami neuroanatomicznymi
regulującymi naszym zachowaniem, także językowym;
• w przypadku planowania, obydwie grupy badanych w większości deklarowały,
że nie planowały swojej wypowiedzi ani globalnie, ani lokalnie, natomiast dane
zebrane w trakcie obserwacji wykazały, że globalny plan wypowiedzi jest ściśle
związany z określeniem celu komunikacji; plan lokalny był realizowany w formie
parafraz; użytkownicy, którzy poprawnie określili cel komunikacji parafrazowali
znacznie częściej (nie byli sztywni syntaktycznie) niż ci, którzy cel komunikacji
określili źle; parafrazowanie dowodzi, że użytkownik posiada pewien plan lub
wzorzec, który chce zrealizować i parafraza jest narzędziem, które ma do tego
doprowadzić;
• produkcja, która jest ostatnim elementem kompetencji strategicznej w naszym
badaniu dotyczy przede wszystkim strategii komunikacyjnych, które zdecydowanie
różniły się pod względem jakościowym i ilościowym w obydwu grupach; wbrew
przekonaniu, że to niekompetencja lub luki wiedzy przyczyniają się do stosowania
strategii okazało się, że to użytkownicy, którzy poprawnie określili cel komunikacji
częściej stosowali strategie komunikacyjne.
Na postawie przeprowadzonego badania nie wyodrębniono nowego składnika
kompetencji strategicznej, jako że uważamy, iż model zaproponowany przez Bachman’a i
Palmer’a (1996) określa precyzyjnie dynamiczną naturę kompetencji strategicznej.
Wszystkie materiały badawcze zamieszczono w aneksie oraz na płycie DVD- ROM
(okładka). Pracę kończy Bibliografia, zawierająca wykaz cytowanych prac. |