Językowe (re)konstrukcje tożsamości : (psycho- i etnolingwistyczna analiza chorwackich wypowiedzi narracyjnych)

Abstract

Celem prezentowanej pracy jest próba ukazania stosowanych, w różnych formach tekstowych, konstrukcji wyrażających chorwacką tożsamość - zarówno indywidualną, jak i zbiorową. Przedmiotem przedstawianej tu problematyki nie będzie jednak analiza zbadanych już różnic lingwistycznych. Nie zostaną zatem omówione źródła i badania naukowe wykazujące systemową odrębność języków serbskiego i chorwackiego3. W zamian podjęta zostanie próba odtworzenia - w sposób z konieczności niekompletny - swoistych kodów językowych implikujących w wypowiedziach4 narracyjnych zagadnienia tożsamości. W toku analizy materiału językowego zostaną ukazane te szczególne miejsca w wypowiedziach oraz powtarzające się w nich centra semantyczne, dzięki którym ustanawiany przekaz nabiera istotnego znaczenia. Wychodząc z założenia, że pojęcia i symbole budują narodową tożsamość, wybrany materiał będzie w swej treści zawierał częste porównania sytuujące narratora w opozycji: ja/my - inny/inni - obcy. W pierwszym rozdziale poświęconym sytuacji językowej w Europie oraz na obszarze byłej Jugosławii została dokonana próba analizy kryteriów socjolingwistycznych decydujących o uprzywilejowaniu językowym, konfliktach językowych oraz tożsamości jednostkowej i zbiorowej, która wyraża się m.in. poprzez język. Drugi rozdział to próba ukazania lingwistycznych metod opisu tożsamości w ujęciach, przede wszystkim etnolingwistycznym oraz psycholingwistycznym. W trzecim rozdziale dokonana została próba wskazania i analizy czynników zagrażających tożsamości; ostatni - czwarty rozdział - opisuje różne konteksty przestrzeni kulturowo - cywilizacyjnej, które konstytuują tożsamość wspólnotową i etniczną. Immanentnym elementem pracy są egzemplifikacje konstrukcji tożsamościowych pochodzących z najbardziej reprezentatywnego dla chorwackiego języka internetowego korpusu językowego. Korpus ten został przeszukany pod względem następujących kategorii: 1. teksty poetyckie; 2. eseistyka o zabarwieniu publicystycznym, w tym prasa codzienna; 3. prace naukowe; 4. narracje historyczne; 5. literatura religijno - patriotyczna; 6. teksty propagandowe i reklamowe.Znaczna część przytaczanych w pracy wypowiedzi narracyjnych jest traktowana jak konceptualizacje w kognitywnym rozumieniu. Ponadto tak przyjęte rozumowanie podkreśla stosunek języka jako abstrakcyjnego zjawiska społecznego do otaczającej realnej i irrealnej rzeczywistości ukształtowanej w świadomości społeczności, rozumianej jako cała ludzkość, jej ugrupowania etniczne, narodowe i regionalne, a także inne grupy społeczne i pojedynczy użytkownicy języka. Analiza materiału językowego eksplikującego różne ujęcia tożsamości została oparta na źródłowych tekstach narracyjnych pochodzących z internetowego korpusu językowego. Jako źródło przeszukiwania informacji tekstowych wykorzystano w pracy korpus języka chorwackiego dostępny pod adresem www.riznica.ihjj.hr7. Celem stworzenia korpusu języka chorwackiego było umożliwienie użytkownikom Internetu dostępu do bazy reprezentatywnych tekstów uwzględniających normę języka chorwackiego. Na przykładzie wspomnianego korpusu języka chorwackiego zostały w części egzemplifikacyjnej pracy przedstawione fragmenty użycia języka naturalnego, które sprzyjają kategoryzacji znaczenia tożsamości. Kategoryzacja znaczenia przez kontekst wyrosła na gruncie teorii kognitywnej. Teoria ta, oprócz kategorii językowych i gramatycznych, uwzględnia oraz zwraca uwagę na kategorie konceptualne. Najogólniej mówiąc, powstają one w procesie tworzenia pojęć. Proces ten obrazują cytaty zaczerpnięte z korpusu językowego mieszczącego się w słownikach internetowych, w cybernetycznym wydaniu literatury pięknej, publicystycznej oraz w bazie danych stworzonej dla tytułów książkowych.