| Abstrakt: | Celem niniejszej rozprawy jest dokonanie diagnozy rodzaju posiadanej przez konsumentów świadomości konsumenckiej. Ważną rolę w działaniu konsumenta
odgrywają warianty zachowania się konsumenta w przypadku poczucia
niezadowolenia i uczucia tzw. dysonansu pozakupowego. Otóż w sytuacji, w której
konsument odczuwa niezadowolenie z zakupu danego towaru może wykazywać się
dwoma rodzajami świadomości konsumenckiej (prawnej) – może wykazywać się
świadomością aktywną lub pasywną. Rodzaj owej świadomości jest kształtowany
przez wiele socjologicznych determinantów, takich jak grupa społeczna, grupa
odniesienia, mechanizm naśladownictwa oraz kultura. Czynniki te zostaną poddane
empirycznej analizie.
Praca opiera się na koncepcjach Marii Boruckiej – Arctowej oraz Anny
Gryniuk, ujmujących świadomość prawną jako jeden z kluczowych czynników
kształtujących proces tworzenia prawa i jego stosowania oraz jeden z głównych
warunków skuteczności prawa. Zaadoptowanie owych koncepcji pozwoli zrozumieć
znaczenie świadomości konsumenckiej w kategoriach świadomości społecznej.
W swoich rozmyśleniach nad zasadami funkcjonowania prawa w społeczeństwie coraz bardziej zagłębiałam się w problem świadomości konsumenckiej osób, które nie posiadają prawniczego wykształcenia lub są w trakcie jego zdobywania. Krąg moich dalszych poszukiwań wyznaczyła lektura pracy autorstwa Anny Dąbrowskiej, Mirosławy Janoś – Kresło i Ireny Ozimek „Ochrona i edukacja konsumentów we współczesnej gospodarce rynkowej”. W ten sposób sprecyzowała się problematyka niniejszej rozprawy obejmująca świadomość konsumencką jako aspekt świadomości społecznej.
Praca składa się z sześciu rozdziałów. Ich układ wyznacza następujące po sobie etapy refleksji socjologicznej na temat świadomości konsumenckiej jako aspektu świadomości społecznej. Rozdział pierwszy poświęcony jest omówieniu ogólnych założeń twórczości
Karola Marksa, Max'a Scheler'a, Karl'a Mannheim'a, Emil'a Durkheim'a czy Pitrima A.
Sorokina. W następnej kolejności omówiona została istota znaczenia świadomości
społecznej oraz procesu jej kształtowania. Z uwagi na temat niniejszej rozprawy w
rozdziale tym zostały również uwzględnione patologiczne przejawy świadomości
społecznej, takie jak: myślenie stereotypowe, uprzedzenia oraz myślenie grupowe.
W rozdziale drugim Świadomość prawna jako forma świadomości społecznej
skoncentrowałam się na motywacyjnym oraz wychowawczym działaniu prawa w
ujęciu Leona Petrażyckiego oraz na Durkheimowskim rozumieniu świadomości
zbiorowej i solidarności społecznej. W rozdziale tym zostały również poruszone
kwestie związane między innymi z socjalizacją prawną, habitusem i kapitałem
kulturowym Pierre'a Bourdieu, poczuciem prawnym, lex naturalis oraz podmiotowością sensu stricto.
W rozdziale trzecim omówione zostały elementy składowe świadomości
prawnej – znajomość prawa, ocena prawa oraz postawy i postulaty wobec prawa.
W rozdziale tym zostały poddane analizie hipotezy Franciszka Studnickiego oraz
Adama Podgóreckiego, które wywarły wpływ na konstrukcję narzędzi badawczych
wykorzystanych w czasie tworzenia omawianej rozprawy. Ponadto w celu
pełniejszego zrozumienia wpływu znajomości norm na rodzaj podejmowanych przez
jednostkę decyzji została omówiona teoria racjonalnego wyboru w ujęciu Max'a
Weber'a oraz koncepcja systemowa Talcott'a Parsons'a.
Czwarty rozdział Świadomość konsumencka jako forma świadomości
prawnej, dotyczy przede wszystkim procesu kształtowania się praw obywatelskich na
przestrzeni wieków. W dalszej kolejności zostało omówione pojęcie „konsument”, który jako podmiot świadomości prawnej może być rozpatrywany zarówno z socjologicznego, jak i prawniczego punktu widzenia. Scharakteryzowałam również socjogenne źródła kształtujące świadomość konsumencką, które w połączeniu z wcześniej omówionymi elementami składowymi świadomości stricte prawnej oddają sens pracy.
W celu pełniejszego zrozumienia świadomości konsumenckiej jako aspektu
świadomości społecznej dokonałam podziału podmiotu świadomości prawnej na
prawników rozumianych jako specjalistów w dziedzinie prawa oraz „laików”, których
wiedza z zakresu prawa, zwłaszcza prawa konsumenckiego jest wiedzą zawężoną
do podstawowych zasad, a nie znajomości przepisów prawa. Podział ten wydaje się
być konieczny dla właściwego przeprowadzenia badań. Trudno bowiem badać
świadomość konsumencką respondentów bez wyszczególnienia zmiennej dotyczącej
ich wykształcenia i doświadczeń z wymiarem sprawiedliwości.
Celem rozdziału piątego Metodologiczne podstawy przeprowadzonych badań
jest empiryczna weryfikacja założonych hipotez odnośnie świadomości
konsumenckiej oraz analiza postulatów zmian przepisów prawa konsumenckiego i
edukacji konsumenta. Analiza zebranych wyników badań oraz weryfikacja założonych hipotez została przedstawiona w rozdziale szóstym. |