Katalizowana kompleksami rutenu addycja alkoholi i fenoli do układów 0-allilowych

Abstract

Acetale – związki o wzorze ogólnym A, i ortoestry (wzór ogólny B) należą do bardzo ważnych związków organicznych. Szczególną rolę odgrywają oczywiście poliacetale, poliortoestry lub acetale będące pochodnymi cukrów. Jednak i inne związki należące do tej grupy mają znaczenie – są środkami zapachowymi, dodatkami do olejów smarowych, farmaceutykami, półproduktami w syntezie organicznej. Także ortoestry mają liczne zastosowania – głównie jako półprodukty w syntezie organicznej oraz dodatki do detergentów. W literaturze opisano wiele metod otrzymywania zarówno acetali, jak i ortoestrów. Dotyczy to jednak praktycznie wyłącznie związków symetrycznych, z jednakowymi podstawnikami przy atomach tlenu. Wyjątkiem są oczywiście pochodne cukrów, ale tam łatwość syntezy niesymetrycznych acetali wynika z natury rzeczy (tj. struktury substratu cukrowego). Dopiero niedawno – w 2006 roku, ukazała się, jak dotąd jedyna, praca opisująca możliwość selektywnego otrzymania niektórych niesymetrycznych acetali (ale nie ortoestrów). Zagadnienie syntezy obu klas związków jest więc nadal aktualne. Szczególnie interesujące byłoby znalezienie metody otrzymywania optycznie czynnych acetali i ortoestrów. Niniejsza rozprawa jest kontynuacją badań prowadzonych przez zespół prof. Krompca nad katalizowanymi przez kompleksy metali przejściowych (szczególnie rutenu) reakcjami migracji wiązania podwójnego w układach allilowych. Zaobserwowano mianowicie, iż niektóre alliloksyalkohole ulegają łatwo izomeryzacji do cyklicznych acetali, a pewna pochodna 2-winylo-1,3-dioksanu (4-etylo-4-hydroksymetylo-2-winylo-1,3-dioksan) cyklizuje do ortoestru [1]. Katalizatorem obu tych reakcji był [RuCl2(PPh3)3]. Wobec tego, naturalnym stało się sprawdzenie, na ile te reakcje mają charakter ogólny, oraz czy równie efektywnie przebiegać będą reakcje międzycząsteczkowe. Ponadto, opisane w niniejszej dysertacji badania są fragmentem projektu badawczego Nr. 3 T09A 147 29 pt.: „Izomeryzacja układów allilowych: nowe reakcje, nowe układy katalityczne, nowe zastosowania”. Projekt ten był realizowany w latach 2005-2008 przez Uniwersytet Śląski, Politechnikę Śląską i UAM w Poznaniu, a jego kierownikiem był prof. S. Krompiec.