| Abstrakt: | Dwudziestolecie międzywojenne to okres w dziejach Śląska, w którym zaznaczył się dynamiczny rozwój życia kulturalnego, oświatowego i politycznego, ukierunkowany koniecznością scalenia narodowego, kulturowego i wyznaniowego społeczeństwa, po długich latach niewoli narodowej. Jak pisał ks. Emil Szramek „narożnikowy charakter Śląska, od wieków dzielił los wszystkich narożników, że się mianowicie o nie zawadza i w nie uderza”
Na przestrzeni wieków ziemie śląskie należały do Polski, Czech i Austrii, a skutkiem wojen i rozbiorów zostały podzielone pomiędzy Austrię i Prusy, co spowodowało, że Śląsk „należał politycznie do Czech, kościelnie do Polski, a narodowo był niejednolity”. Szczególnie złożoną historię miały tereny tworzącego się po I wojnie światowej województwa śląskiego. W rozumieniu i oczekiwaniach wielu Górnoślązaków przyłączenie Śląska do katolickiej Polski miało umocnić społeczność śląską. Jednak po utworzeniu w 1922 roku województwa śląskiego, pojawiły się pierwsze symptomy rozczarowania nową rzeczywistością społeczną, także i prawną. Tak jak określił w 1923 roku w programowym liście pasterskim administrator apostolski ks. August Hlond – Śląsk po wojnie i plebiscycie potrzebował „odbudowy na zasadach wiary swych ojców”.
Celem pracy jest ukazanie roli Kościoła katolickiego w działalności wydawniczej, prasowej i bibliotecznej, zwłaszcza jej inspirowaniu i programowaniu, w okresie międzywojennym na terenie województwa śląskiego, na tle rozwoju życia kulturalno-oświatowego tego regionu. Książka i prasa oraz biblioteki i inne instytucje organizujące czytelnictwo na Śląsku miały tutaj do wypełnienia szczególną rolę – zintegrowania tych ziem w obszarze państwa polskiego w wymiarze kulturowym, religijnym i językowym. Narzędziem miała być prasa, książka i czasopismo mające utrwaloną pozycję w świadomości i zachowaniach Ślązaków, zwłaszcza od połowy wieku XIX. Posługiwały się nimi nader liczne organizacje i instytucje, pracujące na rzecz śląskiej kultury – programujące działalność wydawniczą, prasową i biblioteczną na Śląsku odrodzonym po powrocie do państwa polskiego. Wśród nich Kościół był najbardziej opiniotwórczą, o największym zasięgu oddziaływania, a zarazem te programotwórcze aspekty jego działalności są najmniej zbadane.
Kościół po roku 1922 jako instytucja obecna od dawna w przestrzeni kulturalnej Śląska chciał nadal pełnić swoją kulturotwórczą rolę. Zastępując w początkowym okresie rodzące się tutaj polskie państwo i jego struktury tworzył programy pracy kulturalnej. Z czasem, ze swoim programem prasowym, bibliotecznym i czytelniczym stawał w szranki zarysowującego się coraz dobitniej sporu między „uwspółcześnioną tradycją” katolicyzmu a nurtami liberalnymi i lewicowymi, sporu który dotyczył też form działania, ale przede wszystkim miał charakter aksjologiczny.
Mimo że działania Kościoła śląskiego w odniesieniu do kultury książki i prasy zostały rozpoznane w odniesieniu do wybranych aspektów, a temat ten obecny jest w wielu pracach poświęconych dziejom i kulturze województwa śląskiego – brak obrazu syntetycznego, ukazującego w jak istotnym zakresie kultura książki na Śląsku odrodzonym, nie tylko w wieku XIX, programowana była – zarówno w formach, jak i treściach – przez tę instytucję. Kulturalna i administracyjna autonomia temu sprzyjała. Okres dwudziestolecia był więc płaszczyzną bardzo interesującego procesu – ścierania się dawnych tradycji i rodzenia się nowych. |