Organizacja grup gnostyckich między II a IV w. n. e.

Abstract

Nasza praca jest pierwszą w światowej nauce próbą odpowiedzi na pytanie o organizację grup gnostyckich, opartą na analizie wszystkich gnostyckich tekstów z Nag Hammadi, z uwzględnieniem świadectw zewnętrznych. Teksty z Nag Hammadi okazały się materiałem trudnym do jednoznacznej interpretacji, pozwoliły jednak znacznie poszerzyć dotychczasowy stan badań w interesującej nas kwestii. Stąd przytoczona we wstępie teza Julii Iwersen o ich nieprzydatności dla badań nad organizacją grupową została zupełnie sfalsyfikowana. Pierwszy wniosek, jaki płynie z naszych rozważań, jest taki, że o organizacji grup gnostyckich nie można mówić w sposób generalizujący. Rację zatem mieli w tym punkcie, niezależnie od konkluzji do których ostatecznie doszli, Adolf von Hamack i Heinz Kraft. Nie znaczy to jednak, że nie istnieje żadna wspólny fundament, na którym można by budować argumentację odnośnie do różnych grup. Ponieważ wszystkie znane nam teksty gnostyckie (to znaczy te, których myśl teologiczna może być uznana za gnostycką w świetle przyjętych przez nas kryteriów) zawierają elementy myśli chrześcijańskiej i/lub zostały nam przekazane przez chrześcijan, to - podobnie jak w wypadku apokryfów Starego Testamentu - musimy uznać je w pierwszym rzędzie właśnie za utwory chrześcijańskie. Nic nie zmusza nas do tego, aby uznawać że którykolwiek z nich, nawet jeśli nie zawiera cech ewidentnie chrześcijańskich, ma przed- czy pozachrześcijańskie pochodzenie. Jesteśmy w stanie wskazać środowisko, w którym tego typu teksty mogły powstać.