| Abstract: | W niniejszej rozprawie doktorskiej dokonano analizy regresywnej asymilacji dźwięczności w polszczyźnie krakowskiej w oparciu o próbki nagrań pobrane od grupy studentów języka angielskiego, a także stopnia w jakim zjawisko asymilacji obecne jest w wymowie w języku angielskim. Badany materiał zawiera bezdźwięczne fonemy obstruentów na końcu słowa, tematu i prefiksu, umiejscowione przed dźwięcznymi obstruentami oraz głoskami sonornymi rozpoczynającymi wyraz, temat lub sufiks. W przypadku słów lub tematów rozpoczynających
się od samogłoski, dodatkowo zbadano obecność i rodzaj fonetycznego zaznaczenia junktury.
Przyjęto tezę, że nawyki asymilacyjne wraz z unikaniem łączeń międzywyrazowych typowe dla miejscowej wymowy języka polskiego używanego przez badane osoby są przenoszone do stosowanej przez nich wymowy w języku angielskim. Rozprawa składa się z części teoretycznej (rozdziały od 1-5) poprzedzającej część
analityczną (rozdziały od 6-8). Rozdział 1 prezentuje cechy laryngalne stosowane w kategoryzacji fonologicznej dźwięków mowy i omawia budowę gardła wraz z parametrami akustycznymi cechującymi artykulację obstruentów. Rozdział drugi wprowadza i omawia teorię optymalności (OT) jako model teoretyczny przyjęty w rozprawie. Rozdział 3 poświęcony jest elementom prozodycznym w języku polskim i angielskim, ze szczególnym
zwróceniem uwagi na sylabę i jej następ. Podczas dyskusji nad strukturą sylaby typu CV oraz nad pojęciem sylaby bez występu poczyniono liczne odniesienia do innych teorii i modeli, takich jak fonologia rządu, aparat Strict CV, teoria Beats-and-Binding, oraz Onset Prominence (OP). Rozdział 4 analizuje na przykładzie wybranych języków germańskich i słowiańskich w sposób szczegółowy proces asymilacji dźwięczności, końcowe
ubezdźwięcznianie oraz brak asymilacji. W każdym z indywidualnych kontekstów językowych przedstawiona jest interakcja pomiędzy ograniczeniami językowymi tworzącymi właściwe danemu językowi uszeregowania warunkujące różne typy asymilacji. W końcowej części rozdziału 4 zaprezentowany jest proces asymilacji dźwięczności w kontekście polszczyzny warszawskiej i krakowsko-poznańskiej. Rozdział 5 porusza zagadnienie
akwizycji językowej u dzieci i dorosłych biorąc także pod uwagę zasady zmiany pozycji w uszeregowaniu w obrębie ograniczeń konserwatyzmu struktury oraz ograniczeń redukcji nacechowania zachodzące podczas procesu akwizycji. Znaczna uwaga poświęcona jest percepcji mowy, głównie z punktu widzenia fonologii dwukierunkowej (Bidirectional Phonology), ze szczególnym naciskiem na możliwość wielopoziomowej analizy selekcji optymalnych form wyjściowych w kontekście konkretnego języka bądź dialektu. Rozdział 6 prezentuje lingwistyczny i terytorialny kontekst analizowanego materiału językowego oraz określa parametry i pomiary dokonane podczas badania nagranych próbek, wraz z opisem metod i parametrów technicznych użytego sprzętu. Rozdział 7 omawia wyniki analizy nagrań począwszy od stopnia występowania zjawiska asymilacji dźwięczności w poszczególnych próbkach. W następnej kolejności zasięg występowania udźwięcznień w poszczególnych typach obstruentów odniesiony jest do typu źródła dźwięczności wraz propozycją ograniczeń
językowych regulujących zgodność w dźwięczności opartych o lewo i prawostronny kontekst względem junktury. Rozdział 7 prezentuje także wgląd w długość fazy zwarcia badanych obstruentów i jego korelację z występowaniem asymilacji. Końcowa cześć rozdziału 7 analizuje występowanie asymilacji dźwięczności w pozycji przed samogłoską na granicy wyrazu/morfemu, oraz szczegółowym określa sposób fonetycznego zaznaczania junktury. Rozdział 8 prezentuje wnioski wynikające z części analitycznych poprzedniego rozdziału
wraz z istotnymi uwagami dotyczącymi kwestii problematycznych pojawiających się w trakcie dyskusji nad wynikami badania. Przeprowadzone badanie wykazuje znaczny stopień zróżnicowania co do stopnia
stosowania asymilacji dźwięczności wśród badanych osób. Badany proces zaobserwowano w około połowie próbek w języku polskim, i w mniejszym stopniu w języku angielskim. Fonemy głosek zwartych ulegały udźwięcznianiu częściej niż fonemy innych obstruentów, a proces asymilacji dominował w głoskach na granicy prefiks-temat w obydwu językach oraz na granicy tematu i partykuły w języku polskim. Obstruenty dźwięczne będące źródłem asymilacji wywoływały to zjawisko znacznie częściej niż głoski sonorne w obydwu badanych
językach. Działanie asymilacji w znacznym stopniu zależało od miejsca i sposobu artykulacji oraz typu afiksu/partykuły. Średnia częstotliwość występowania asymilacji dźwięczności posłużyła jako baza dla konstrukcji uwarunkowanych kontekstem szeregów ograniczeń językowych regulujących zgodność w dźwięczności głosek po obydwu stronach junktury. Obstruenty sąsiadujące z samogłoską na granicy wyrazu ogólnie nie ulegały udźwięcznieniu, a pauzy zaznaczone fonetycznie stwierdzono w większości próbek w tym kontekście. Pojawiły się także inne przypadki artykulacji, często zależne od typu granicy prozodycznej,
zawierające formy wyjściowe z sylabifikacją, zarówno zasymilowane jak i niezasymilowane.
Proponuje się odpowiednie hierarchie ograniczeń językowych wymuszające wybór zróżnicowanych form wyjściowych w kontekście przed samogłoską. Typy fonetycznych oznaczeń pauzy na granicy słów/morfemów zidentyfikowane podczas analizy to zwarcie krtaniowe, dźwięczność skrzecząca w początkowej fazie samogłoski, lub też sekwencja tych obydwu typów. Skoro wpływ wymowy polskiej na wymowę w języku angielskim u osób uczących się tego języka okazuje się tak znacząca w grupie badanych osób w kontekście
asymilacji dźwięczności, wydaje się koniecznym wprowadzenie podczas ćwiczeń językowych
poszerzonej instrukcji teoretycznej uzupełnionej świadomym ćwiczeniem praktycznym.
Celem ćwiczenia powinno być kształtowanie akcentu języka angielskiego pozbawionego zjawisk asymilacji dźwięczności oraz bez stosowania pauz w kontekście przed samogłoską. Zamiast tego powinno się wypracowywać użycie łączeń międzywyrazowych typowych dla języka angielskiego. Wyniki niniejszej analizy wskazują na potrzebę dalszych badań asymilacji dźwięczności z uwzględnieniem szerszego kontekstu analitycznego oraz zróżnicowania typu respondentów. |