The parasite and parasitism in victorian science and literature

Abstract

Celem rozprawy Pasożyt i pasożytnictwo w wiktoriańskiej nauce i literaturze jest ukazanie, w jaki sposób nauka (rozumiana tu jako nauka biologiczna) i literatura (w rozumieniu prozy) okresu wiktoriańskiego wzajemnie na siebie wpływały. Te powiązania są analizowane na przykładzie pasożyta i pasożytnictwa, które to zjawiska rozpatrywane są na czterech płaszczyznach: biologicznej, ekologicznej, zwyczajowej i literackiej. Zawarte w rozprawie teksty literackie i naukowe traktowane są równorzędnie: jako fikcyjne i niefikcyjne opowieści (stories). Rozdział I ukazuje, jak zależności pomiędzy nauką a literaturą można interpretować za pomocą ekologicznych interakcji, od neutralizmu do mutualizmu, na przykładach dzieł kilku wiktoriańskich pisarzy (Alfred, Lord Tennyson, Karol Dickens, H. G. Wells) oraz naukowców (Karol Darwin, Alfred Russel Wallace, George Lyell, Robert Chambers, E. Ray Lankester). Mutualizm jest tu wykorzystany do analizy analogii pomiędzy powieścią Miasteczko Middlemarch George Eliot a pismami G. H. Lewesa, w których pewne pojęcia używane przez jednego z autorów są pożyczane, adaptowane i zmieniane przez drugiego, by później pojawić się na nowo w twórczości pierwszego twórcy. Opierając się na idei mutualizmu naukowo-literackiego, Rozdział II ukazuje paradoksy związane z pasożytami, zaczynając od skomplikowanej etymologii samego słowa „pasożyt”. W pierwotnym greckim znaczeniu termin ten (parasitos) łączył w sobie znaczenia, które dziś pojawiają się na płaszczyźnie biologicznej, ekologicznej i zwyczajowej, co zaprezentowane jest w rozdziale na przykładach naukowych opisów różnych gatunków pasożytów oraz literackich postaci Chrześcijańskich Zwierząt Mięsożernych (Christian Carnivora) pojawiających się w Miasteczku Middlemarch, a także członków rodziny Dedlock i Harolda Skimpole’a z Samotni Karola Dickensa. Celem Rozdziałów III i IV jest zaprezentowanie dwóch historii pochodzenia pasożytów; jako wywodzących się z wnętrza ciała żywiciela oraz jako pochodzących z zewnątrz. W Rozdziale III ukazane są wczesne teorie europejskich naukowców (przede wszystkim teoria samorództwa) oraz popularne wierzenia ludzi spoza kręgów zachodnich, według których pasożyty generowane były wewnątrz swoich żywicieli i co za tym idzie, uznawane były albo za objawy braku wewnętrznej równowagi żywiciela, albo jako przyczyny tej nierównowagi. Koncepcji tej użyto w tym rozdziale do zinterpretowania dwóch powieści: miejska biedota z Dickensowskiej Samotni odczytana zostaje tu jako wytworzona z rozkładającej się materii londyńskich slumsów, natomiast panowie Bulstrode i Raffles z Miasteczka Middlemarch – jako przychodzący z zewnątrz obcy burzący równowagę lokalnej społeczności. Alternatywna teoria pochodzenia pasożytów jest tematem Rozdziału IV, który wprowadza pojęcie literatury infekcji – jako podgatunku literatury inwazji (invasion literature). Czerpiąc zarówno z bakteriologii jak i medycyny tropikalnej, literatura ta prezentuje wizje, w których wrażliwa tkanka imperium brytyjskiego zostaje zaatakowana przez zjadliwe, egzotyczne czynniki patogenne. Jako przykład literatury infekcji, której antagoniści interpretowani są jako nosiciel i patogen użyta jest tu powieść Znak czterech Arthura Conan Doyle’a. Innym przykładem literatury infekcji jest analizowana w Rozdziale V powieść Richarda Marsha Skarabeusz Izydy (The Beetle), która ukazuje atak pojedynczego, ale niezwykle wirulentnego, egipskiego najeźdźcy. Rozdział zawiera dwie opowieści o infekcji; jedną zgodną z dziewiętnastowiecznymi normami i stereotypami, i drugą kwestionującą te normy. W dalszej części rozdziału zawarte są przykłady na analogiczne zachowania, które przejawiają zarówno antagonista z powieści, jak i pasożyty obserwowane w naturze. Aby wyjaśnić te analogie, wprowadzono tu wywodzące się z nauk ewolucyjnych pojęcie konwergencji, tj. procesu, w którym odrębne gatunki biologiczne wykształcają analogiczne cechy funkcjonalne. Ostatni rozdział rozwija ideę konwergencji w literaturze i nauce na podstawie dwóch koncepcji wywodzących się z prozy wiktoriańskiej, które później odnajdują się w studiach parazytologicznych. Naukowa hipoteza Czerwonej Królowej odczytana jest jako nowa wersja idei, które pierwotnie znalazły się w Po drugiej stronie lustra Lewisa Carrolla, natomiast przykłady zawarte w teorii unikania pasożytów (Parasite Avoidance Theory) Valerie Curtis są odnajdywane w następujących wiktoriańskich powieściach: Samotni, Miasteczku Middlemarch, Znaku czterech i Skarabeuszu Izydy.