| Abstract: | Celem rozprawy Pasożyt i pasożytnictwo w wiktoriańskiej nauce i literaturze jest ukazanie,
w jaki sposób nauka (rozumiana tu jako nauka biologiczna) i literatura (w rozumieniu prozy)
okresu wiktoriańskiego wzajemnie na siebie wpływały. Te powiązania są analizowane na
przykładzie pasożyta i pasożytnictwa, które to zjawiska rozpatrywane są na czterech
płaszczyznach: biologicznej, ekologicznej, zwyczajowej i literackiej. Zawarte w rozprawie
teksty literackie i naukowe traktowane są równorzędnie: jako fikcyjne i niefikcyjne
opowieści (stories).
Rozdział I ukazuje, jak zależności pomiędzy nauką a literaturą można interpretować
za pomocą ekologicznych interakcji, od neutralizmu do mutualizmu, na przykładach dzieł
kilku wiktoriańskich pisarzy (Alfred, Lord Tennyson, Karol Dickens, H. G. Wells) oraz
naukowców (Karol Darwin, Alfred Russel Wallace, George Lyell, Robert Chambers, E. Ray
Lankester). Mutualizm jest tu wykorzystany do analizy analogii pomiędzy powieścią
Miasteczko Middlemarch George Eliot a pismami G. H. Lewesa, w których pewne pojęcia
używane przez jednego z autorów są pożyczane, adaptowane i zmieniane przez drugiego, by
później pojawić się na nowo w twórczości pierwszego twórcy.
Opierając się na idei mutualizmu naukowo-literackiego, Rozdział II ukazuje
paradoksy związane z pasożytami, zaczynając od skomplikowanej etymologii samego słowa
„pasożyt”. W pierwotnym greckim znaczeniu termin ten (parasitos) łączył w sobie
znaczenia, które dziś pojawiają się na płaszczyźnie biologicznej, ekologicznej i
zwyczajowej, co zaprezentowane jest w rozdziale na przykładach naukowych opisów
różnych gatunków pasożytów oraz literackich postaci Chrześcijańskich Zwierząt
Mięsożernych (Christian Carnivora) pojawiających się w Miasteczku Middlemarch, a także
członków rodziny Dedlock i Harolda Skimpole’a z Samotni Karola Dickensa.
Celem Rozdziałów III i IV jest zaprezentowanie dwóch historii pochodzenia
pasożytów; jako wywodzących się z wnętrza ciała żywiciela oraz jako pochodzących z
zewnątrz. W Rozdziale III ukazane są wczesne teorie europejskich naukowców (przede
wszystkim teoria samorództwa) oraz popularne wierzenia ludzi spoza kręgów zachodnich,
według których pasożyty generowane były wewnątrz swoich żywicieli i co za tym idzie,
uznawane były albo za objawy braku wewnętrznej równowagi żywiciela, albo jako
przyczyny tej nierównowagi. Koncepcji tej użyto w tym rozdziale do zinterpretowania
dwóch powieści: miejska biedota z Dickensowskiej Samotni odczytana zostaje tu jako
wytworzona z rozkładającej się materii londyńskich slumsów, natomiast panowie Bulstrode
i Raffles z Miasteczka Middlemarch – jako przychodzący z zewnątrz obcy burzący
równowagę lokalnej społeczności.
Alternatywna teoria pochodzenia pasożytów jest tematem Rozdziału IV, który
wprowadza pojęcie literatury infekcji – jako podgatunku literatury inwazji (invasion
literature). Czerpiąc zarówno z bakteriologii jak i medycyny tropikalnej, literatura ta
prezentuje wizje, w których wrażliwa tkanka imperium brytyjskiego zostaje zaatakowana
przez zjadliwe, egzotyczne czynniki patogenne. Jako przykład literatury infekcji, której
antagoniści interpretowani są jako nosiciel i patogen użyta jest tu powieść Znak czterech
Arthura Conan Doyle’a.
Innym przykładem literatury infekcji jest analizowana w Rozdziale V powieść
Richarda Marsha Skarabeusz Izydy (The Beetle), która ukazuje atak pojedynczego, ale
niezwykle wirulentnego, egipskiego najeźdźcy. Rozdział zawiera dwie opowieści o infekcji;
jedną zgodną z dziewiętnastowiecznymi normami i stereotypami, i drugą kwestionującą te
normy. W dalszej części rozdziału zawarte są przykłady na analogiczne zachowania, które
przejawiają zarówno antagonista z powieści, jak i pasożyty obserwowane w naturze. Aby
wyjaśnić te analogie, wprowadzono tu wywodzące się z nauk ewolucyjnych pojęcie
konwergencji, tj. procesu, w którym odrębne gatunki biologiczne wykształcają analogiczne
cechy funkcjonalne.
Ostatni rozdział rozwija ideę konwergencji w literaturze i nauce na podstawie dwóch
koncepcji wywodzących się z prozy wiktoriańskiej, które później odnajdują się w studiach
parazytologicznych. Naukowa hipoteza Czerwonej Królowej odczytana jest jako nowa
wersja idei, które pierwotnie znalazły się w Po drugiej stronie lustra Lewisa Carrolla,
natomiast przykłady zawarte w teorii unikania pasożytów (Parasite Avoidance Theory)
Valerie Curtis są odnajdywane w następujących wiktoriańskich powieściach: Samotni,
Miasteczku Middlemarch, Znaku czterech i Skarabeuszu Izydy. |