| Abstract: | Niniejsza praca jest próbą przybliżenia oryginalnej twórczości dramaturgicznej współczesnej rosyjskiej pisarki z Nowosybirska, reżyserki i scenarzystki, miłośniczki i znawczyni teatru, znanej nie tylko w Rosji, ale w całej Europie i w wielu krajach na innych kontynentach.
Dramaturgia Niny Sadur nie jest błaha i stereotypowa, to zjawisko niezwykłe, wywołujące kontrowersje i żarliwe dyskusje w literaturze krytycznej. Twórczość Sadur charakteryzuje się wieloznaczeniowością i właśnie ta cecha jej utworów dramaturgicznych jest przyczyną najróżniejszych interpretacji. Sztuki ukazują współczesnego człowieka, jego samotność, żałosne jestestwo i desperackie poszukiwania swojego miejsca w świecie. Właśnie człowiek zawsze znajduje się w centrum zainteresowania pisarki, która swoją twórczością sygnalizuje największe – jej zdaniem – zagrożenia mogące wystąpić w jego życiu. Sadur w swoich dramatach zdecydowanie wskazuje na liczne przejawy zwycięstwa demonicznych sił, na to, że racjonalnie myślący człowiek we współczesnym świecie utracił poczucie bezpieczeństwa, pewności i stabilności. Jest to rezultatem, między innymi, zerwania więzi z przyrodą oraz z tradycją, na którą składają się dawne wierzenia, obyczaje, określony sposób myślenia i postępowania. Dlatego ratunku dla współczesnego człowieka autorka upatruje w szeroko rozumianej magii, która pomóc ma w pozbyciu się własnej „rzeczowości” i w osiągnięciu wyższego wymiaru istnienia.
Sztuki Sadur są analizowane w pracy w kontekście szeroko rozumianego realizmu magicznego. Przejawia się on w światopoglądzie, świadomości społecznej, artyzmie i poetyce utworów. Realizm magiczny zmienia sposób rozumienia pojęcia realizm, dopełnia, poszerza i pogłębia obraz zjawisk realnych w świecie przedstawionym. Najważniejszy jest realizm,
ponieważ stawia sobie za cel ukazanie świata, nie zaś jego wymyślenie. Magia, choć również istotna – uzależniona jest od realizmu. W konstrukcji wątku, bohatera i świata widoczne są ślady niesamowitości, transcendentalności i metafizyczności. Jednak wszystkie fantastyczne elementy wpisują się w codzienność jako jej bezsporne, integralne i naturalne części. Tylko wtedy osiągnięta zostaje równowaga między sferami realną i magiczną. Dlatego tak ważne jest, aby nie wydzielać elementów fantastycznych, nie wyróżniać i nie objaśniać ich odmiennego charakteru. Wszystkie sztuki Sadur rozpoczynają się w sposób realny, ale stopniowo wątek zaczyna nabierać cech tajemniczości, wypełnia się mistycznymi asocjacjami. Zawsze jednak granica pomiędzy światem znanym a nieznanym pozostaje mglista tak, aby oba mogły wzajemnie w siebie wnikać, przeplatać się ze sobą. Elementy magiczne nie deformują rzeczywistości, a stanowią jej naturalny element, dlatego Sadur nigdy nie wyjaśnia ich pochodzenia. Nadnaturalność nie dominuje w sztukach Sadur, ale równocześnie jest ich istotną częścią, bez której cały obraz świata nie mógłby istnieć.
W pierwszym rozdziale pracy analizowana jest problematyka pozornej nieobecności realizmu magicznego w wybranych sztukach Sadur. Poruszony został problem przekształcenia fikcji w rzeczywistość oraz anektowania realności przez teatr. Dzięki tym zabiegom badacz dramatu może zgłębić strukturę opisanego w utworze społeczeństwa wraz z ukrytymi w nim możliwościami oraz siłami, ale także ze wszystkimi niedoskonałości, których na co dzień się nie dostrzega. W omówionych dramatach Sadur odwołuje się do przestrzeni bliskich zarówno jej, jak i wielu innym obywatelom Rosji. Eksponuje w nich bardziej realną niż magiczną stronę rzeczywistości, jednak w każdej sztuce czyni to tak, by odbiorca mógł wyczuć, że pod ową normalnością i codziennością kryje się coś mrocznego, niezwykłego i tajemniczego. Ma mu w tym pomóc szeroko rozumiane szaleństwo, które w różnych formach ujawnia się u poszczególnych postaci. Sztuki Sadur ukazują moment przełomowy w ich życiu, kiedy np. mieszkanie w komunałce czy praca sprzątaczki stają się nie do zniesienia, kiedy chaos zaczyna pomagać, a porządek unicestwia wszelką indywidualność. Wtedy realizm ustępuje miejsca magii, a szaleństwo pomaga bohaterowi odkryć swoją przynależność do świata.
W drugiej części rozpatrywane są zasady gry Sadur cudzym tekstem i słowem. Przełom XX i XXI wieku to punkt kulminacyjny form wtórnych, dramaturdzy starają się odtworzyć dzieła klasyków, przekształcając je i dostosowując odpowiednio do nowej epoki. W tę tendencję wpisuje się także Sadur, która grając z tradycjami jednocześnie gra czytelnikiem, podpowiadając, że
wykorzystanie znanych tekstów nie zawsze służy do wyrażenia ustalonych niegdyś światopoglądów. Niewyczerpanym źródłem inspiracji dla pisarki jest Mikołaj Gogol – genialny pisarz, któremu stara się oddać hołd. Autor Martwych dusz zafascynował ją jako przedstawiciel realizmu magicznego, przy pomocy którego piętnował on rzeczywistość. Sadur w swoich remarkach ponownie odkrywa nieco zapomniane znaczenia, kreując jednocześnie nowe kody i eksplorując współczesną rzeczywistość. Dialog tradycji z nowatorstwem prowadzi do refleksji nad stanem współczesnego społeczeństwa rosyjskiego i stanowi próbę przywrócenia równowagi w realnym świecie
Sadur wnikliwie obserwuje otaczający świat dostrzegając w nim niezwykłość, cudowność. Jej sztuki poprzetykane są mistycznymi wrażeniami i odczuwaniem tajemniczości oraz wieloaspektowości świata, który pomieścić może zaskakującą ilość zła w różnej postaci. Omawiane dramaty zawierają w sobie obszerny kontekst mitologiczny i folklorystyczny, pojawiają się w nich postacie Baby Jagi, diabła, szamanki, pojawia się Matka Ziemia, a towarzyszy im motyw katastrofy. Twórczość Sadur tworzy atmosferę kataklizmu, upadku świata, akcja jej sztuk toczy się „na granicy”. Tej problematyce poświęcony został trzeci rozdział pracy. Przerażające elementy, zagadki, tajemnice łączą się tu z ludowymi wierzeniami i magią, aby dać czytelnikowi możliwość spojrzenia na codzienne życie, a także zajrzenia w głąb swoich myśli i uczuć. Absurdalność wyróżniająca dramaty Sadur pozwala nawiązać do twórczości oberiutów. Wraz z cudownością i innością stanowi element decydujący o oryginalności omawianych sztuk. |