Kierunki i konsekwencje przemian obszarów wiejskich w Polsce : próba uogólnienia

Abstract

W perspektywie kolejnych lat wzmocnieniu ulegnie rola demograficzno- -społecznych uwarunkowań rozwojowych obszarów wiejskich, a w przypadku krajów Europy Środkowo-Wschodniej także konsekwencji transformacji ustrojowej i akcesji do UE. Narastanie trudności przemian ludnościowych w formie pojawienia się obszarów problemowych, czy też otwarcia zachodnioeuropejskich rynków, uruchomiło wzrost procesów migracyjnych. Dominujący dotychczas powojenny odpływ ludności ze wsi w kierunku rozwijających się krajowych ośrodków miejsko-przemysłowych zmniejszył się na rzecz odpływu do pracy za granicę. Stanowi to zarazem potwierdzenie transformacji ruchliwości przestrzennej. Przyspieszeniu uległy starzenie demograficzne oraz proces feminizacji społeczności lokalnych. Niekorzystne tendencje były generowane także dyskusyjnymi decyzjami politycznymi, chociażby decyzją likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych na początku okresu przemian ustrojowych. Zerwane zostały wieloletnie – często dobrze funkcjonujące – powiązania gospodarczo- -społeczne obszarów wiejskich z pobliskimi małymi miastami, stanowiącymi ośrodki obsługi rolnictwa najniższego poziomu hierarchicznego krajowego systemu osadniczego. Wiele z tych obszarów do dziś boryka się z poważnymi problemami rynku pracy, wskazaniami perspektyw dalszych przemian czy też kreowania warunków i jakości życia. Innym politycznym uwarunkowaniem rozwoju obszarów rolniczych jest zagraniczna zmienność odbiorców produktów rolnych, wynikająca z podejmowania decyzji o zablokowaniu bądź otwarciu rynków zbytu. Przykładem może tu być embargo na produkty rolne nałożone przez Rosję, co w sytuacji wieloletniej dominacji tego kierunku zbytu powoduje nie tylko koszty ekonomiczne, lecz rzutuje także na wiele sfer aktywności społecznej mieszkańców. W przypadku obszarów wiejskich usytuowanych w sąsiedztwie dużych miast i aglomeracji pojawia się kwestia wpływu suburbanizacji na lokalną społeczność. W zależności od stopnia więzi z wcześniejszym miejskim obszarami zamieszkania relacje migrantów z nowymi sąsiadami mogą zawierać się w szerokim spektrum przypadków – od jedynie zamieszkiwania w suburbium aż po mocne zaangażowanie się w sprawy lokalnej społeczności. Tym samym identyfikacja społecznych problemów funkcjonowania obszarów wiejskich nabiera coraz większego znaczenia, zwłaszcza w obszarze praktycznym (kreowanie zarówno bieżącej, jak i perspektywicznej polityki lokalnej oraz regionalnej).