Lata 891-892 : ostatnia próba podporządkowania Państwa Wielkomorawskiego przez Wschodnich Franków u schyłku panowania Świętopełka

Abstract

W ostatnim czasie ożyły badania nad dziejami Europy Środkowej w IX i X wieku, w jej naddunajskiej strefie. Ożywienie to tylko do pewnego stopnia należy wiązać z okrągłymi rocznicami powstawania niektórych tutejszych państw (Austria, Węgry), daleko częściej bowiem studia te, mające bardzo starą tradycję3 są prowadzone w związku z określonymi zainteresowaniami poszczególnych badaczy. W tym między innymi kontekście należy spojrzeć również na ostatnie monografie polskich badaczy poświęcone dziejom niektórych państw tego regionu we wczesnym średniowieczu, a mianowicie Państwa Wielkomorawskiego oraz Węgier. Autorem pracy poświęconej dziejom politycznym i społeczno-gospodarczym pierwszego z państw jest K. Polek, a piszący te słowa skupił swoją uwagę na początkach państwa węgierskiego. Losy obu wymienionych państw były na przełomie IX i X wieku dość ściśle złączone. Uważa się powszechnie, że Państwo Wielkomorawskie zostało zniszczone przez Węgrów, którzy najpierw osiedlili się w jego obrębie, a następnie, po nieprawnym — w rozumieniu ówczesnego „prawa międzynarodowego” — opanowaniu Niziny Panońskiej, którą odebrali Państwu Wschodniofrankijskiemu (pogląd ten — jak wykazałem — jest całkowicie błędny), zwrócili się przeciw swym niedawnym dobroczyńcom, Wielkiej Morawie. W konsekwencji działań wojennych, po początkowych sukcesach Morawian, Węgrzy odnieśli nad wojskami wielkomorawskimi ostateczne zwycięstwo i w roku 902 (jak przypuszczają na ogół badacze węgierscy) lub 906 (jak przyjmują niektórzy badacze czescy i słowaccy) Państwo Wielkomorawskie przestało istnieć. Od tych poglądów odbiega stanowisko L. Havlika, który przyjął, że ostateczny upadek tego państwa miał miejsce na przełomie lat dwudziestych X wieku, opinia ta — dodajmy — spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem części innych uczonych. Różnica między poglądami formułowanymi przez L. Havlika a stanowiskiem zajmowanym w omawianej kwestii przez pozostałych autorów sprowadza się więc w istocie do kwestii chronologicznych, nie dotyczy natomiast samej genezy załamania się politycznego Wielkiej Morawy, a w konsekwencji jej definitywnego upadku. Wspomniana dyskusja, jakkolwiek bez wątpienia bardzo ważna, zepchnęła nieco w cień pytanie o sytuację zewnętrzną Wielkiej Morawy bezpośrednio przed osiedleniem się tutaj Węgrów, a więc w ostatnich latach życia Świętopełka, toteż nad tym problemem zamierzamy się pochylić