Idea państwa i władcy w najstarszych "Żywotach" świętych Cyryla i Metodego

Abstract

W polskiej literaturze przedmiotu dotyczącej sytuacji politycznej na ziemiach polskich w okresie przedpaństwowym, przede wszystkim zaś odnoszącej się do dziejów Małopolski w dobie przedpiastowskiej, ważkie miejsce wśród źródeł je opisujących zajmują najstarsze Żywoty Konstantyna/Cyryla i Metodego. Spośród nich szczególną uwagę polskich badaczy przyciąga Żywot Metodego. Powodem tak wielkiego zainteresowania historyków jest zaledwie jedno zdanie, ów słynny passus o bardzo silnym (nieznanego imienia) księciu pogańskim „siedzącym na Wiślech”, a także o proroctwie włożonym przez autora Żywota w usta Metodego, który przepowiedział owemu księciu niepokojącemu Morawę, że jeśli nie przyjmie dobrowolnie chrztu, wówczas zostanie pojmany do niewoli i w niej ochrzczony. Zdanie to, kończące się potwierdzeniem przez autora Żywota prorockiego daru apostoła Słowian, wypowiedzianego słowami: „tak się stało”, skłoniło praktycznie wszystkich historyków czeskich i słowackich, a także znaczną część badaczy dziejów ziem polskich przed powstaniem państwa polskiego do wyprowadzenia kilku ważkich spostrzeżeń, z których za najważniejsze uznajemy to dotyczące panowania Państwa Wielkomorawskiego nad Małopolską oraz wniosek — jakkolwiek formułowany nieco rzadziej (niekiedy jedynie pośrednio) — o przyjęciu przez tę właśnie część późniejszej Polski wczesnopiastowskiej chrztu z rąk Metodego bądź jego uczniów i o rycie słowiańskim w liturgii. Jednak — co należy wyraźnie podkreślić — znacząca część polskich uczonych kwestionuje obecnie możliwość opanowania przez Państwo Wielkomorawskie ziem Polski południowej.