Expression de la perfectivite en francais contemporain

Abstract

Celem niniejszej pracy jest opis sposobów wyrażania perfektywności we współczesnym języku francuskim. Przedstawioną koncepcję opieram na teorii prof. dr. hab. Stanisława Karolaka dotyczącej aspektu. W pierwszej części pracy ustosunkowałam się do głównych nurtów kategorii aspektu w języku francuskim oraz — w mniejszym stopniu — w językach słowiańskich. Odrzuciłam tradycyjny podział na aspekt leksykalny i aspekt gramatyczny, uznając, że aspekt to kategoria o charakterze homogenicznym, odnosząca się do pojęć, a nie form czasownikowych pojawiających się na powierzchni. Udowodniłam, że opozycja aspektowa nie może opierać się ani na pojęciu zmiany, ani na pojęciu granicy, jak to proponowało wielu językoznawców (m.in. L. Gebert, F. Antinucci, H. Garey, C. Vet, B. Comrie, J. Holt). Za punkt wyjścia przyjęłam koncepcję czasu wewnętrznego (temps impliqué) przedstawioną przez G. Guillaume’a, który określił tym terminem najmniejszą cząstkę czasu niezbędnego do realizacji danego zdarzenia. Ustaliłam, że opozycja aspektowa opiera się na pojęciach momentanéité I continuité (chwilowość / trwanie). Te dwa elementy podstawowe w drugiej części pracy posłużyły do opisu struktur derywowanych (złożonych), które nazwałam konfiguracjami. Zostały one wyodrębnione ze względu na liczbę, rodzaj i hierarchię pojęć prostych (aspektów), które je tworzą. Jeden z tych elementów prostych (aspektów) jest dominujący i decyduje o wartości aspektowej całej struktury. W wyniku derywacji struktura zostaje wzbogacona o kolejny element aspektowy, przy czym aspekt pozostałych składników w żadnym stopniu nie ulega zmianie. Wyodrębniłam 9 pojęć perfektywnych, w których elementem dominującym jest element perfektywny (momentané), oraz 5 pojęć imperfektywnych (pojęcie continuité i struktury zawierające przynajmniej jeden element perfektywny). Każde z tych pojęć zostało opisane za pomocą parafrazy, która dokładnie wyjaśnia jego sens. Następnie wymieniłam wszystkie środki, za pomocą których można wyrazić dany sens we współczesnym języku francuskim. Są to przede wszystkim rdzenie czasownikowe, a także: rzeczowniki, rodzajniki, określenia czasu i sposobu oraz końcówki czasów gramatycznych. Analizując wartość aspektową poszczególnych morfemów, ustaliłam, że morfem czasu passé simple służy do wyrażania perfektywności, a morfemy czasów présent i imparfait do wyrażania imperfektywności. Wyjątek stanowi szczególne użycie czasu imparfait zwane pittoresque, charakterystyczne dla tekstów w prasie i literaturze pięknej, zamiast passé simple, w celu zwrócenia uwagi czytelnika na dane zdarzenie. Efekt ten osiągnięty jest przez umieszczenie końcówki niedokonanej w kontekście wskazującym na aspekt dokonany. W końcowej części pracy przedstawiłam podział rdzeni czasownikowych na klasy, w zależności od tego, jakie pojęcia wyrażają one jako formy niederywowane. Wyróżniłam 3 klasy rdzeni dokonanych i 2 klasy (oraz 1 podklasę) rdzeni niedokonanych.