Rozczarowanie filomatów Imperatorskim Uniwersytetem

Abstract

Z jakimi oczekiwaniami przybył do Wilna jesienią roku 1815 Adam Mickiewicz, by rozpocząć studia w Imperatorskim Uniwersytecie Wileńskim1? Czy były to jego wymarzone studia? Miał za sobą niewielkie rodowe doświadczenia edukacyjne. Późniejszy poeta i profesor College de France wywodził się z rodziny zaledwie od pokolenia piśmiennej, przynajmniej po mieczu. Jak to zauważył już Stanisław Pigoń o ojcu poety Mikołaju Mickiewiczu: „Jeszcze jego ojciec [tj. dziad poety, Jakub - M.P.], podobnie jak czterej stryjowie [tj. Adam, Józef, Stefan i Bazyli], był niepiśmienny.” Bazyli wraz z Józefem był współwłaścicielem folwarku w Zaosiu, do którego to właśnie na jego zaproszenie Barbara i Mikołaj jechali w ową mroźną zimę roku 1898 na święta Bożego Narodzenia; nie cieszył się dobrą opinią, przeciwnie - mówiło się, iż był pieniaczem, trudnił się lichwą i nie stronił od zajazdów, by wyegzekwować wyprocesowane dobra. Był w rodzinie Mickiewiczów - jak pisano w dawniejszych opracowaniach - „najbardziej ujemnym typem”, zajadły i bezwzględny, przedkładał prywatę ponad prawo. Zmarł w styczniu 1899 roku wskutek ciężkiego pobicia przez godnego siebie kompana Jana Saplicę. Podobnie drugi stryjeczny dziad poety, Adam, został zamordowany w rodzinnych Horbatowiczach w roku 1802 podczas karczemnej awantury, w której poza okoliczną szlachtą udział wzięli żołnierze wojsk rosyjskich pułku tatarskiego i lokaje gen. Głowińskiego. W wiadomościach o wykształceniu Mikołaja pewne jest tylko to, że uczył się w szkole nowogródzkiej, wówczas prowadzonej przez jezuitów. Później został adwokatem (praktykował w Nowogródku), ale to zajęcie nie pozwalało na dostatnie życie dość licznej rodziny; Adam, podobnie jak jego ojciec, miał bowiem aż czterech braci. Mikołaj dzięki znakomitej pamięci, rzecz to ważna w praktyce adwokackiej, przejawiał pewne zamiłowania poetyckie, recytował z pamięci całe księgi Jerozolimy wyzwolonej Torąuata Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego, sam po amatorsku rymował. [fragm. tekstu]