"Zemsta" Aleksandra Fredry wobec klęski powstania listopadowego

Abstract

"Zemsta Aleksandra Fredry, powstała prawdopodobnie w roku 1833 i wystawiona po raz pierwszy we Lwowie w roku 1834, uznawana bezdyskusyjnie za arcydzieło polskiego komediopisarza, odczytywana jest zwykle jako „czysta” komedia, a więc utwór wolny od jakiejkolwiek aluzyjności politycznej i aktualnych odniesień. Nawet jego fabuła umieszczona została w niezbyt określonym czasie historycznym i tylko drobiazgowa analiza wypowiedzi bohaterów pozwala na domniemania, iż można ją sytuować gdzieś w pierwszych latach XIX stulecia, jeszcze przed wkroczeniem wojsk Napoleona na ziemie polskie. Oczywiście jeśli próby określenia czasu akcji wymagają takich zabiegów w celu jego rekonstrukcji, to można chyba przyjąć, iż tak na prawdę jest to sprawa drugorzędna, a w istocie mamy do czynienia z pewną ponadczasowością komicznych sytuacji i dydaktyzmu finałowego przesłania, kierowanego do odbiorcy. Do tego celu wystarczyło autorowi użycie w kreacji świata przedstawionego charakterystycznych, wręcz stereotypowych dla przywoływanej w literaturze tego czasu wizji odeszłego już w - niedaleką co prawda - przeszłość świata szlacheckiego sarmatyzmu wraz z jego pieczołowicie przestrzeganą wybujałą tytułomanią, skłonnością do pieniactwa, a jednocześnie poszanowaniem troskliwie pielęgnowanej narodowej tradycji i obyczajów. A przecież nasunąć się musi pytanie, czy utwór powstały w tak szczególnym czasie, krótko po klęsce powstania listopadowego, które nie było obojętne także dla mieszkańców zaboru austriackiego, śledzących zza kordonu przebieg militarnych zmagań, rzeczywiście mógł być pisany, a tym bardziej odbierany przez współczesnych z pominięciem kontekstu wydarzeń politycznych, tak żywo zaprzątających opinię publiczną również poza granicami Królestwa Polskiego. (...)" (fragm.)