Miejsce i rola śródziemnomorza w przestrzeni kulturalnej Chorwatów

Abstract

Koniec XX wieku to dla całej Słowiańszczyzny czas głębokich i strukturalnych zmian. Na tle ogólnego procesu transformacji ustrojowej i gospodarczej sytuacja w jakiej znalazła się Chorwacja wydaje się szczególna. Istota, ciężar i skala zmian, które ją objęły stanowi moment przełomowy w nowożytnej historii tego kraju. Dzieje się tak między innymi za sprawą podjęcia na nowo przez elity umysłowe kwestii tożsamości kulturowej Chorwatów. Jest to element ogólnego zjawiska, które moglibyśmy określić jako rodzaj powtórnego odrodzenia narodowego. Polega ono na ponownym definiowaniu (po)nowoczesnego pojęcia własnej tożsamości narodowej, kodyfikacji języka i reorientacji kulturowej. Przestrzeń kulturalną Chorwacji wyznacza dialogiczne zderzenie trzech kręgów kulturowych: śródziemnomorskiego, środkowoeuropejskiego i bałkańskiego. Analogicznie możemy powiedzieć o trzech jej częściach: adriatyckiej, panońskiej i dynarskiej. Zmiany własnej orientacji kulturowej Chorwatów polegają na zacieraniu obecności elementu kultury dynarskiej, nazywanej czasem bałkańską, i równoczesnym eksponowaniu środkowoeuropejskiej oraz śródziemnomorskiej proweniencji kultury ogólnonarodowej. W dyskursie politycznym składnik bałkański czy dynarski w ogóle się pomija. Śródziemnomorska tożsamość stanowi ważny, choć peryferyjny składnik chorwackiej kultury ogólnonarodowej. Opozycyjność modelu kontynentalnego i adriatyckiego wytwarza pomiędzy nimi stałe napięcie, które przynajmniej w literaturze i kulturze wykazuje właściwości kreatywne. W dyskursie kulturowym dostrzegamy wyraźną zmianę orientacji, która polega na przypisywaniu mniejszej wagi wątkowi bałkańskiemu na korzyść właśnie śródziemnomorza przy wciąż dominującym utożsamianiu się Chorwatów z Europą Środkową. Chorwacka przestrzeń kulturalna jest niemal modelowo wieloznaczna. Jak się wydaje wszelkie próby wykształcenia jednoznacznego paradygmatu kulturowego, którym przyświecałaby oświeceniowa idea ducha ładu i harmonii, skazane są na niepowodzenie.