Między rozwojem a peryferyjnością kapitału ludzkiego - wnioski o mobilności i jakości życia w środowisku lokalnym

Abstract

Rezultat ostatniej części badań jakościowych potwierdza bardzo silne zakorzenienie mieszkańców małych i średnich miast w sieci więzi nieformalnych. Wiążący kapitał społeczny ogranicza skłonność znacznej liczby słabiej funkcjonujących mieszkańców do aktywizacji posiadanych zasobów. Kapitał ludzki, jakim oni dysponują, nie cechuje się dużymi zdolnościami do identyfikowania źródeł władzy ekonomicznej i profesjonalnego sukcesu w zhierarchizowanych sieciach powiązań. Brak świadomości statusowych zróżnicowań struktury społecznej oraz ograniczone doświadczenie w korzystaniu z merytokratycznych reguł społeczeństwa kapitalistycznej konkurencji są wyraźnie widoczne we wskazaniach. Badani sukces identyfikują z uruchamianiem zestawu cech osobistych będących zaletami naturalnymi jednostki. Pracowitość, wytrwałość, kształcenie się, zdobywanie wiedzy, przedsiębiorczość, punktualność, sumienność, rzetelność są wciąż wartościami dalszego planu, a dla wielu wręcz znajdują się daleko za rodzinnym sprytem i korzystaniem z okazji, aby wygodnie urządzić się w otaczającym świecie dzięki krewniaczemu i klientelistycznemu wsparciu. Miastom peryferyjnym nie brakuje wykwalifikowanych kadr, lecz aktywnych i zmotywowanych zasobów ludzkich. Widoczny jest deficyt specjalistów z zakresu usług rynkowych oraz technicznych specjalistów na potrzeby przemysłu i budownictwa. Jednak najbardziej niekorzystne jest dezaktywowanie kapitału ludzkiego przez bariery w funkcjonowaniu przedsiębiorczości i innych inicjatyw oraz niski poziom mobilizacji mieszkańców na rzecz ogólnych celów rozwojowych (bierne, wiążące kapitały społeczne). Również klimat kulturowy, jaki wytwarza środowisko lokalne małego i średniego miasta, stanowi dogodną, bezpieczną niszę dla słabszych pod względem kapitału edukacyjnego zasobów ludzkich. Utrudnia on instytucjonalne włączanie ich w programy rozwojowe. Dążenie do bezpieczeństwa ekonomicznego i ograniczenia ryzyka w działaniu instytucjonalnym nie blokuje indywidualnych scenariuszy wahadłowego emigrowania. Są to jednak najczęściej strategie krótkookresowe. Rodziny nie tworzą modeli systematycznego wsparcia ambitnych scenariuszy osiągania statusu społecznego przez swoich członków. Raczej reprodukują dostępne hierarchie społeczne i nawykowo przekazują młodemu pokoleniu kody kulturowej mimikry. Rytualizacja więzi rodzinnych oraz deklaratywnych wartości religijnych tworzy przestrzeń nieformalnych autogratyfikacji. Uczciwość, jako naczelna deklarowana wartość, zdaje się wygrywać z rzetelną wiedzą i ambicjami jej pogłębiania oraz dążeniami do wykorzystywania swych umiejętności w nowoczesnych inicjatywach biznesowych lub społeczno-kulturalnych. Świat małych i średnich miast posiada potencjał kapitału ludzkiego, który jednak ujawnia tylko połowiczną determinację w dążeniu do powodzenia życiowego. Ludzie mają tu przed sobą więcej przeszkód z powodu „pasywności” w postawie życiowej niż z powodu braku szans na wiązanie swojej lokalności z centrami ponowoczesnych struktur. Kapitał wykształcenia w starszym i średnim pokoleniu dostosowany był do okresu industrializmu i nie jest adekwatny do aktualnego rynku pracy. Natomiast przedstawiciele młodego pokolenia, posiadający lepsze przygotowanie, jeśli pozostają w środowisku lokalnym swojego miasta, stają się pasywni w wykorzystywaniu dostępnych form edukacyjnej mobilizacji. Aktywność edukacyjna powoduje podwyższenie osobistych aspiracji, ale bariery w ich realizacji stają się czynnikiem wywołującym u nich niezadowolenie z możliwości stwarzanych przez instytucjonalną przestrzeń miasta. Jednocześnie na zadowolenie z jakości życia silniej rzutują sytuacja zawodowa na lokalnym rynku pracy oraz uzyskane poczucie bezpieczeństwa socjalnego aniżeli deklarowany poziom zamożności mieszkańców małych i średnich miast. Osoby biernie dostosowujące się do okoliczności ograniczających ich szanse rozwoju zawodowego czerpią satysfakcję życiową z, wiążącego się z ich pasywnością, poczucia bezpieczeństwa, a także ze społecznej bliskości z innymi, podobnymi do nich pod tym względem ludźmi. Ludzie z aktywnych społecznie środowisk (szczególnie lokalnych elit) preferują wybór dla swoich dzieci strategii skierowanych na wyjazd z małego miasta i zakorzenianie się w otoczeniu zwiększającym szanse życiowego sukcesu. Większe niezadowolenie z warunków i jakości życia w badanych społecznościach okazują aktywni mieszkańcy z lepiej funkcjonujących miast o bardziej ruchliwym kapitale ludzkim. Ruchliwość społeczna jest więc funkcją nie tylko posiadanej wiedzy, ale także odczuwanych aspiracji, które są słabiej uruchamiane w biernych i małych środowiskach peryferycznych.