Końce Historii Gombrowicza

Abstract

"Z Kosmosem — ostatnią powieścią Witolda Gombrowicza — historyk literatury, interpretator i po prostu jej czytelnik ma same kłopoty. Gdy Umberto Eco tworzył swoją teorię „dzieła otwartego”, miał — jak sądzę — największy problem ze znalezieniem literackich egzemplifikacji swojej koncepcji1. Być może nawet taki był jeden z impulsów do napisania Imienia róży?… Pewnie nie znał Kosmosu, „otwartość” tej powieści jest — jak sądzę — źródłem „kłopotów” jej czytelnika. Gombrowiczolodzy dostrzegli w niej autobiografię na opak (najpóźniej napisana powieść Gombrowicza sięga do najwcześniejszego epizodu życia pisarza)2. Rozpatrywali niezwykłe uwikłanie genologiczne powieści3. Zobaczyli w tekście Kosmosu — ten profil lektury jest mi najbliższy — problematykę filozoficzną: dramat egzystencjalny i rozpad podmiotu autorskiego oraz dramat epistemologiczny przekładający się na tragedię re‑prezentacji4. W niniejszym szkicu — nieco wbrew temu, co już o Kosmosie pisałem5 — chcę zaproponować jeszcze jeden możliwy profil lektury tej powieści. Chcę w Kosmosie „zobaczyć” finał rozprawy Gombrowicza z Historią, a więc autor Ferdydurke wystąpi tu w rolach komentatora Historii oraz historiozofa. Od razu wyjaśniam — „historiozofa”, czyli tego, kto myśli o Historii, szuka mechanizmów, prawideł, porządku dziejów, kto — w końcu — zmierza do hipotezy przyszłości (...)." (fragm.)