Certainty and doubt in academic discourse : epistemic modality markers in English and Polish linguistics articles

Abstract

Przedmiotem pracy są językowe wykładniki stopnia pewności sądów w artykułach naukowych z dziedziny językoznawstwa w języku angielskim i polskim. Punktem wyjścia podjętych badań jest przekonanie, że różne tradycje intelektualne, w jakich kształtowała się polska i angielska komunikacja akademicka – tradycje odmiennie postrzegające status wiedzy naukowej i proces jej tworzenia, relację między autorem i czytelnikiem, czy wreszcie sam akt pisania i stopień dialogowości tekstu naukowego – mogą znajdować odzwierciedlenie w różnych przeświadczeniach dotyczących tego, czym jest fakt naukowy, a co pozostaje w sferze hipotez, założeń i propozycji oczekujących na potwierdzenie i akceptację środowiska akademickiego. Różnice te z kolei sugerowałyby, iż autorzy wywodzący się z tych dwóch kręgów kulturowych mogą przywiązywać różną wagę do wyraźnego oznaczania treści hipotetycznych oraz sądów, którym towarzyszy wysoki stopień pewności, oznaczać je w różny sposób, z różną częstotliwością i w różnych miejscach wywodu. Niniejsza praca podejmuje próbę ustalenia, czy różnice takie istnieją i, jeśli tak, których wykładników modalności epistemicznej dotyczą i jak przebiegają. Praca zbudowana jest z czterech rozdziałów, z których pierwszy dotyczy badań nad dyskursem akademickim i jego retoryką, drugi poświęcony jest modalności językowej, trzeci opisuje cel pracy, materiał badawczy oraz sposób jego analizowania, czwarty zaś przedstawia i omawia wyniki badania dla trzech wartości modalnych w obu językach. Pracę zamyka zwięzłe podsumowanie. Angielskojęzyczną część materiału badawczego stanowi 200 artykułów opublikowanych w latach 2001–2006 w naukowych czasopismach językoznawczych o zasięgu międzynarodowym: Journal of Pragmatics, Language and Communication, Language Sciences, Lingua i Linguistics and Philosophy. Polskojęzyczną część analizy oparto na danych zaczerpniętych z 200 artykułów opublikowanych w tym samym przedziale czasowym w polskich czasopismach językoznawczych, których tytuły znalazły się na liście czasopism punktowanych, opublikowanej w roku 2003 przez Komitet Badań Naukowych: Acta Baltico-Slavica, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Etnolingwistyka, Język a Kultura, Onomastica, Poradnik Językowy, Slavia Meridionalis oraz Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej. Obie części składają się na korpus o wielkości ok. trzech milionów słów. Analizę przeprowadzono na materiale zdygitalizowanym i oznaczonym (otagowanym) pod względem segmentów tekstu przy pomocy programu Oxford WordSmith Tools 5 jako narzędzia wspomagającego. W badaniu wzięto pod uwagę następujące kategorie wykładników: epistemiczne użycia czasowników modalnych (wraz z epistemicznymi użyciami czasu przyszłego w języku polskim), przysłówki epistemiczne, przymiotniki i rzeczowniki, które niosą znaczenia epistemiczne i wprowadzają zdania podrzędne, oraz epistemiczne czasowniki leksykalne. Najistotniejsze wyniki badania można streścić w następujących punktach: — Artykuły anglojęzyczne zawierają prawie dwukrotnie więcej wykładników modalności epistemicznej niż artykuły polskojęzyczne; w tekstach angielskich ponad dwukrotnie częściej spotyka się orientację subiektywną niż obiektywną, w tekstach polskich zaś przeważa orientacja obiektywna. — W tekstach anglojęzycznych najczęściej spotyka się niskie wartości modalne, drugą pod względem częstości występowania grupę stanowią wartości wysokie, wartości średnie występują zaś najrzadziej. W tekstach polskich autorów najczęściej wyrażane są średnie wartości modalne, najrzadziej natomiast spotyka się wartości wysokie. — Pod względem kategorii wykładników modalności epistemicznej, w anglojęzycznej części korpusu przeważają czasowniki modalne, w polskiej zaś przysłówki epistemiczne. — W obu grupach tekstów wykładniki sądów epistemicznych występują częściej w zakończeniu niż w innych segmentach; obserwacja ta dotyczy wszystkich wartości modalnych w języku angielskim oraz niskich i średnich wartości modalnych w języku polskim; wysoki stopień pewności odnotowywany jest w języku polskim z równą (niską) częstotliwością we wstępie i w zakończeniu. Praca może stanowić głos w dyskusji nad różnicami w stylach argumentacji akademickiej charakterystycznych dla poszczególnych kultur i dyscyplin, wnieść dane do badań porównawczych nad znaczeniami epistemicznymi i ich funkcją w różnych typach dyskursu oraz być punktem odniesienia dla dalszych analiz uwzględniających inne języki, gatunki i dyscypliny.