Abstract: | Przedmiotem pracy są językowe wykładniki stopnia pewności sądów w artykułach
naukowych z dziedziny językoznawstwa w języku angielskim i polskim. Punktem
wyjścia podjętych badań jest przekonanie, że różne tradycje intelektualne, w jakich
kształtowała się polska i angielska komunikacja akademicka – tradycje odmiennie
postrzegające status wiedzy naukowej i proces jej tworzenia, relację między autorem
i czytelnikiem, czy wreszcie sam akt pisania i stopień dialogowości tekstu naukowego
– mogą znajdować odzwierciedlenie w różnych przeświadczeniach dotyczących tego,
czym jest fakt naukowy, a co pozostaje w sferze hipotez, założeń i propozycji oczekujących
na potwierdzenie i akceptację środowiska akademickiego. Różnice te z kolei
sugerowałyby, iż autorzy wywodzący się z tych dwóch kręgów kulturowych mogą
przywiązywać różną wagę do wyraźnego oznaczania treści hipotetycznych oraz sądów,
którym towarzyszy wysoki stopień pewności, oznaczać je w różny sposób, z różną
częstotliwością i w różnych miejscach wywodu. Niniejsza praca podejmuje próbę
ustalenia, czy różnice takie istnieją i, jeśli tak, których wykładników modalności epistemicznej
dotyczą i jak przebiegają.
Praca zbudowana jest z czterech rozdziałów, z których pierwszy dotyczy badań nad
dyskursem akademickim i jego retoryką, drugi poświęcony jest modalności językowej,
trzeci opisuje cel pracy, materiał badawczy oraz sposób jego analizowania, czwarty
zaś przedstawia i omawia wyniki badania dla trzech wartości modalnych w obu językach.
Pracę zamyka zwięzłe podsumowanie.
Angielskojęzyczną część materiału badawczego stanowi 200 artykułów opublikowanych
w latach 2001–2006 w naukowych czasopismach językoznawczych o zasięgu
międzynarodowym: Journal of Pragmatics, Language and Communication, Language
Sciences, Lingua i Linguistics and Philosophy. Polskojęzyczną część analizy oparto
na danych zaczerpniętych z 200 artykułów opublikowanych w tym samym przedziale
czasowym w polskich czasopismach językoznawczych, których tytuły znalazły się
na liście czasopism punktowanych, opublikowanej w roku 2003 przez Komitet Badań
Naukowych: Acta Baltico-Slavica, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego,
Etnolingwistyka, Język a Kultura, Onomastica, Poradnik Językowy, Slavia Meridionalis
oraz Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej. Obie części składają się na korpus o wielkości
ok. trzech milionów słów. Analizę przeprowadzono na materiale zdygitalizowanym
i oznaczonym (otagowanym) pod względem segmentów tekstu przy pomocy
programu Oxford WordSmith Tools 5 jako narzędzia wspomagającego. W badaniu wzięto pod uwagę następujące kategorie wykładników: epistemiczne użycia czasowników
modalnych (wraz z epistemicznymi użyciami czasu przyszłego w języku polskim),
przysłówki epistemiczne, przymiotniki i rzeczowniki, które niosą znaczenia epistemiczne
i wprowadzają zdania podrzędne, oraz epistemiczne czasowniki leksykalne.
Najistotniejsze wyniki badania można streścić w następujących punktach:
— Artykuły anglojęzyczne zawierają prawie dwukrotnie więcej wykładników modalności
epistemicznej niż artykuły polskojęzyczne; w tekstach angielskich ponad
dwukrotnie częściej spotyka się orientację subiektywną niż obiektywną, w tekstach
polskich zaś przeważa orientacja obiektywna.
— W tekstach anglojęzycznych najczęściej spotyka się niskie wartości modalne, drugą
pod względem częstości występowania grupę stanowią wartości wysokie, wartości
średnie występują zaś najrzadziej. W tekstach polskich autorów najczęściej
wyrażane są średnie wartości modalne, najrzadziej natomiast spotyka się wartości
wysokie.
— Pod względem kategorii wykładników modalności epistemicznej, w anglojęzycznej
części korpusu przeważają czasowniki modalne, w polskiej zaś przysłówki
epistemiczne.
— W obu grupach tekstów wykładniki sądów epistemicznych występują częściej
w zakończeniu niż w innych segmentach; obserwacja ta dotyczy wszystkich wartości
modalnych w języku angielskim oraz niskich i średnich wartości modalnych
w języku polskim; wysoki stopień pewności odnotowywany jest w języku polskim
z równą (niską) częstotliwością we wstępie i w zakończeniu.
Praca może stanowić głos w dyskusji nad różnicami w stylach argumentacji akademickiej
charakterystycznych dla poszczególnych kultur i dyscyplin, wnieść dane do
badań porównawczych nad znaczeniami epistemicznymi i ich funkcją w różnych typach
dyskursu oraz być punktem odniesienia dla dalszych analiz uwzględniających
inne języki, gatunki i dyscypliny. |