The Naturalist/reductionist fallacy

Abstract

Celem artykułu jest przyjrzenie się neodarwinistycznej teorii literatury, ze szczególnym uwzględnieniem roli sztuki w ujęciu psychologii ewolucyjnej. Według literaturoznawców darwinistów, funkcjonowanie literatury na poziomie zarówno form i konkretnych treści w niej zawartych, jak i jej znaczenie dla człowieka można wyjaśnić jedynie dzięki umiejscowieniu jej w teoretycznych ramach psychologii ewolucyjnej. Zabieg ten, zgodnie z poglądami darwinistów, ma wykazać, że z jednej strony sztuka od zawsze komunikuje człowiekowi treści związane z biologicznie rozumianym przetrwaniem i reprodukcją, a z drugiej strony sama służy jako narzędzie adaptacyjne, dzięki któremu homo sapiens jest w stanie z większą, ewolucyjnie rozumianą, korzyścią odnieść się do swojego środowiska. Nieodłącznym elementem neodarwinistycznej teorii jest jej atak na poststrukturalny paradygmat badawczy, który rozumiany jest jako próba zredukowania pojęcia literatury do bezkontekstowego i nieokreślonego tworu językowego, który nie uwzględnia tego, że sztuka tworzona jest przez i dla ewolucyjnie ukonstytuowanych organizmów żywych, a zatem zainteresowanie jej różnymi formami, jakie wykazują wszelkie kultury i epoki, nie może zostać zignorowane w ewolucyjnej refleksji nad człowiekiem. Posiłkując się pracami współczesnych teoretyków estetyki analitycznej, autor usiłuje wykazać, że literaturoznawcy darwiniści, jak i wielu teoretyków literatury przed nimi, sami padają ofiarą uproszczonego redukcjonizmu. Literatura jako zjawisko o charakterze instytucjonalnym, tj. zależnym w swoim istnieniu od szeregu konwencjonalnych ustaleń dotyczących zasad jej tworzenia, warunków jej odbioru (interpretacji, ewaluacji), nie może zostać zredukowana do zjawisk psychologicznych czy biologicznych, ponieważ samo pojęcie literatury istnieje wyłącznie w ramach wspomnianych kategorii instytucjonalnych. Pominięcie instytucjonalnego charakteru literatury sprawia, że teoria darwinistyczna nie jest w stanie dokonać rozróżnienia między literaturą, jako formą sztuki, a innymi językowymi wytworami człowieka, którym również, w myśl logiki neodarwinistów, można przypisać charakter adaptacyjny w stopniu nie mniejszym niż sztuce.