The timing of tone group constituents in the advanced Polish learner's English pronunciation

Abstract

Niniejsza praca poświęcona jest analizie relacji czasowych pomiędzy elementami składowymi frazy intonacyjnej w wymowie angielskiej zaawansowanego ucznia polskiego. Celem pracy jest wykazanie i opisanie różnic w tym zakresie między polskim uczniem a rodzimym użytkownikiem języka angielskiego oraz ich interpretacja w kontekście glottodydaktycznym. W części teoretycznej omówiono historię i stan badań nad prozodią języka mówionego oraz metodologię akustycznych badań mowy. Rozdział pierwszy przedstawia modele struktury prozodycznej wypowiedzi w celu ustalenia jednostek istotnych dla analizy relacji czasowych, czyli tych elementów frazy, które mogą stanowić odrębną domenę procesów wpływających na czas trwania artykulacji. Rozdział ten charakteryzuje również owe procesy, opisując domenę i zasięg ich oddziaływania. Drugi rozdział poświęcony jest pojęciu akcentu, który jest kluczowym zjawiskiem decydującym o ogólnym kształcie prozodycznym wypowiedzi, a więc rytmie, intonacji i tytułowych relacjach czasowych między poszczególnymi elementami. Trzeci rozdział przedstawia historię badań nad rytmem języka od momentu przedstawienia przez Kennetha Lee Pike’a idei podziału języków świata na dwie klasy według ogólnych tendencji rytmicznych mowy, do współczesnych metod określania rytmu w języku na podstawie parametrów, takich jak zróżnicowanie długości samogłosek czy stopień złożoności zbitek spółgłoskowych. W rozdziale trzecim przedstawione są również problemy ucznia polskiego z opanowaniem angielskiej prozodii wynikające z różnic pomiędzy językami. Rozdział czwarty rozpoczyna badawczą część książki. Opisuje empiryczne badanie porównawcze relacji czasowych w tekście czytanym przez polskich słuchaczy pierwszego roku kolegium nauczycielskiego w odniesieniu do analogicznych relacji w mowie czytanej rodzimych użytkowników standardowej angielszczyzny brytyjskiej. Dodatkowo, nagrania słuchaczy kolegium powtórzono po siedmiu miesiącach w celu uzyskania danych na temat kierunku i tempa rozwoju ich wymowy angielskiej w warunkach nauczania obejmującego standardowy akademicki kurs praktycznej fonetyki angielskiej. Poszczególne sekcje przedstawiają oparte na dyskusji z części teoretycznej założenia metodologiczne, hipotezy badawcze, materiał językowy wybrany do analizy, strukturalno-akustyczne kryteria podziału analizowanych fraz intonacyjnych na mniejsze jednostki (stopy, sylaby, segmenty) oraz techniczne procedury badawcze. Piąty rozdział koncentruje się na przedstawieniu wyników odnoszących się do czasu trwania segmentów wokalicznych w wymowie obu grup respondentów. Analizie poddano zarówno bezwzględną długość samogłosek, jak również ich relatywną długość w odniesieniu do kontekstu. Rozdział szósty przedstawia wyniki odnoszące się do wyższych poziomów hierarchii prozodycznej: relacje czasowe pomiędzy sylabami w obrębie stopy, jak również proporcje czasu trwania stóp w różnych pozycjach frazy intonacyjnej. W rozdziale siódmym dokonano podsumowania wyników i przedstawiono propozycje odnośnie do kierunków przyszłych badań i wnioski dydaktyczne mogące poprawić skuteczność przyswajania wymowy angielskiej przez Polaków. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono wyraźnie dłuższy czas trwania elementów nieakcentowanych (samogłosek, sylab, wyrazów funkcyjnych, anakruzy) w wymowie Polaków, z wyjątkiem końcowej sylaby frazy intonacyjnej. Istotne różnice wystąpiły zarówno w wartościach absolutnych, jak i w proporcjach czasowych. Nie zaobserwowano natomiast wyraźnych różnic w bezwzględnej długości samogłosek i sylab akcentowanych pomiędzy obiema grupami respondentów, z wyjątkiem sylab akcentowanych na końcu frazy, gdzie są one znacznie dłuższe w wymowie rodowitych Anglików. Większy niż u Polaków kontrast między elementami akcentowanymi a nieakcentowanymi wynika prawdopodobnie z bardziej radykalnej redukcji elementów nieakcentowanych w angielskiej wymowie rodzimej. Relacje czasowe w obrębie stopy oraz w jednostkach wyższych poziomów struktury prozodycznej, mogące wskazywać na tendencje rytmiczne w mowie, również sugerują rozbieżności między grupami respondentów w miejscach, gdzie decydujący wpływ na czas trwania jednostek ma redukcja elementów nieakcentowanych. Istotne różnice znaleziono także w przypadku jednostek leksykalnych, stanowiących stały element często używanych konstrukcji gramatycznych, np. have to czy going to. Zaobserwowano ponadto większą u rodzimych użytkowników języka angielskiego tendencję do wyrównywania czasu trwania stopy rytmicznej obejmującej ciąg sylab nieakcentowanych oraz poprzedzającą je sylabę akcentowaną. Największe rozbieżności dotyczyły czasu trwania anakruzy, która w wymowie respondentów angielskich jest wyraźnie krótsza. W odniesieniu do tendencji rozwojowych polskich uczniów, stwierdzono znaczące zbliżenie się wyników do norm wymowy rodzimej po siedmiu miesiącach od pierwszego badania. Wzrosło ogólne tempo mowy, które jednak nie zawsze szło w parze z uzyskaniem bardziej “angielskich” proporcji czasu trwania składowych elementów wypowiedzi. O około połowę zmniejszyła się różnica między Polakami i Anglikami w bezwzględnych wartościach czasu trwania jednostek nieakcentowanych, choć w niektórych kontekstach (np. w anakruzie) większości uczniów nie udało się uzyskać wyników zbliżonych do wymowy rodzimych użytkowników języka angielskiego. Nie zmieniły się również istotnie wskaźniki określające zróżnicowanie długości samogłosek akcentowanych, co wskazuje na trudność w wykorzystaniu różnic czasowych do kontrastowania samogłosek napiętych i nienapiętych oraz sygnalizowania dźwięczności wygłosu sylaby i granic domen prozodycznych. Wyniki badań oraz jakościowa analiza pojedynczych kontekstów sugerują duży wpływ artykulacji segmentów na relacje czasowe na poziomie frazy i zdania. W związku z tym zalecane jest utrzymanie tradycyjnej kolejności wprowadzanych ćwiczeń fonetycznych, polegającej na treningu wymowy segmentów w stopniowo rozszerzanym kontekście, a następnie koncentracji na kolejnych, wyższych poziomach struktury prozodycznej wypowiedzi. Przedstawione w niniejszej pracy rezultaty badań oraz wykorzystanie zastosowanych w nich metod mogą posłużyć do identyfikacji konkretnych problemów w przyswajaniu obcej wymowy, jak również wprowadzić element obiektywizmu do zazwyczaj impresjonistycznej oceny warstwy prozodycznej wymowy języka obcego.