Poza zasadą uprzejmości

Abstract

W diagnozach stanu społeczeństwa ponowoczesnego, budowanych przez współczesną socjologię i filozofię kultury, od lat przynajmniej dziewięćdziesiątych minionego stulecia coraz częściej pojawiają się wątki zaniku więzi i przechodzenia zbiorowości społecznych „do stanu masy złożonej z indywidualnych atomów wprawianych w absurdalne ruchy Browna”1, masy pochłaniającej i unicestwiającej kulturę2, wątki „zmierzchu obowiązków”, „kultury kłamstwa i manipulacji”, wyrafinowanego postkolonializmu, moralności bez kodeksu etycznego i wreszcie wolnego od odpowiedzialności egoizmu jednostki, budującej swoje relacje z innymi w oparciu o „niepohamowany etnocentryzm”, miksofobię i izolację. Najprościej zaś kwestię ujmując, wątki klęski formacji kulturowej, która – zgodnie z diagnozami najbardziej wpływowego psychologa tejże formacji Zygmunta Freuda – zbudowała swoją obyczajową poprawność, tabu, etykiety i moralne normy na negacji indywidualnego szczęścia jednostek, rezygnujących z instynktowej zasady przyjemności na rzecz spójności społecznej, zbiorowej sprawiedliwości i bezpieczeństwa grupy. Sublimacja sfery popędowej, ograniczenie wewnątrzgatunkowej agresji, wyrzeczenie i dyscyplina – oto zasadnicze mechanizmy i tryby „kulturowej maszyny”3, dzięki którym, zdaniem tegoż psychologa, natura ludzka przez stulecia utrzymywana była w ryzach dla dobra ogólniejszego niż samolubny interes każdego poszczególnego reprezentanta gatunku homo sapiens.