| Abstrakt: | Żadne z wydarzeń polskiego Września 1939 roku nie doczekało się tak różnorodnego w formie i treści upamiętnienia jak obrona Westerplatte. Wystarczy wspomnieć wielką ilość prac i przyczynków historycznych, setki artykułów i wspomnień, przewodniki, wywiady i reportaże, audycje radiowe, filmy dokumentalne i fabularne, dziesiątki relacji żołnierzy, zdjęcia i albumy, wreszcie pamiątki rzeczowe w muzeach czy „ślady” bitwy zachowane w przestrzeni topograficznej. Nie przypadkiem w 1985 roku Władysław Kopaliński uznał za
stosowne odnotować hasło Westerplatte w swoim Słowniku mitów i tradycji kultury \ zaś w Słowniku wydarzeń, pojęć i legend XX wieku umieścił termin „Obrona Westerplatte” wśród sześciu haseł wywodzących się z kampanii wrześniowej. Pomimo mnogości literatury poświęconej Wojskowej Składnicy Tranzytowej,
niniejsza praca wchodzi na teren dotąd nieopisany. Trwające od 2005 roku studia autora nad
tematyką obrony półwyspu pozwoliły nie tylko bliżej przyjrzeć się niewątpliwemu fenomenowi, jakim pozostaje siedmiodniowa obrona we wrześniu 1939 roku. Dociekaniom sensu scricto historycznym towarzyszyło bowiem narastające przekonanie, iż w przypadku Westerplatte mamy do czynienia ze zjawiskiem znacznie wykraczającym poza tradycyjnie pojmowany przedmiot badań historycznych. Analiza wojskowych aspektów obrony półwyspu prowadziła do wniosku, że obrona Składnicy nie miała istotnego wpływu na przebieg
kampanii wrześniowej. Co w takim razie spowodowało, iż Westerplatte urosło do rangi wrześniowego symbolu i stało się składnikiem kanonu historycznego Polaków? Jakie były przyczyny tego stanu rzeczy, jakie mechanizmy zadziałały? Patrząc dalej: kto i w jakim celu wywierał wpływ na funkcjonowanie wiedzy o obronie Składnicy? Na jakich zasadach opierał się proces narastania wokół Westerplatte nowych sensów i znaczeń? Czym stała się pamięć o Westerplatte w kolejnych latach jej funkcjonowania? Ustosunkowanie się do tak zidentyfikowanego zespołu pytań wymagało przewartościowania przedmiotu zainteresowań i skierowania pasji badawczej w zupełnie nowym kierunku. Oznaczało poszukiwanie odniesień zjawiska Westerplatte do problematyki
pamięci społecznej oraz podjęcie badań w ramach tzw. historii drugiego stopnia.
Zagadnienia związane z kategorią pamięci, podstawowe dla przedmiotu niniejszych
dociekań, należą do kluczowych w obrębie współczesnych nauk humanistycznych. „To pamięć, a nie historia sprawia, że przeszłość nas dotyczy, jest naszą przeszłością, w której odciska się naznaczony emocją fragment prawdy o nas samych. To pamięć, a nie historia przekracza granice przedstawienia” - podkreślał wagę zjawisk mnemonicznych Krzysztof Trybuś. |