Abstrakt: | Wstyd jest zjawiskiem uniwersalnym, psychobiologicznym i psychospołecznym,
łączącym w sobie elementy kultury i uwarunkowań ontogenetycznych;
natury i wychowania. Nie jest on jednak inwariantem w tym
sensie, że jako norma powszechna dotyczy każdego człowieka w taki sam
sposób oraz występuje w tej samej funkcji we wszystkich grupach ludzkich.
Przeciwnie — wstyd, który wiązać należy z szeroko rozumianą sferą tabuistyczną
a przynajmniej z kręgiem werbalizowanych zakazów i nakazów,
zawsze ma swoje prymarne odniesienie do systemu sankcji moralnych,
wypracowanych w ściśle określonej społeczności, nie zawsze zatem możliwych
do aplikacji w innej. W tym sensie ogólna liczba wariantów sytuacji
wstydotwórczych jest trudna do określenia. Niełatwo również scharakteryzować
moc oddziaływania wstydu w konkretnej sytuacji, gdyż wpływają na
nią liczne czynniki. Wydaje się, że siła emocji zależy nie tylko od stopnia
interioryzacji reguł, respektowanych przez jednostkę i jej środowisko, ale
także, między innymi, od rzędu wielkości danej grupy — im społeczność
mniejsza, tym częściej naczelnym regulatorem jej zachowań bywa wstyd.
Wymaga on bezpośrednich kontaktów międzyludzkich, a może więcej niż
kontaktów — wymaga autentycznej więzi, a nawet uzależnienia jednostki
od zbiorowości. |