Wprowadzenie

Abstract

Wstyd jest zjawiskiem uniwersalnym, psychobiologicznym i psychospołecznym, łączącym w sobie elementy kultury i uwarunkowań ontogenetycznych; natury i wychowania. Nie jest on jednak inwariantem w tym sensie, że jako norma powszechna dotyczy każdego człowieka w taki sam sposób oraz występuje w tej samej funkcji we wszystkich grupach ludzkich. Przeciwnie — wstyd, który wiązać należy z szeroko rozumianą sferą tabuistyczną a przynajmniej z kręgiem werbalizowanych zakazów i nakazów, zawsze ma swoje prymarne odniesienie do systemu sankcji moralnych, wypracowanych w ściśle określonej społeczności, nie zawsze zatem możliwych do aplikacji w innej. W tym sensie ogólna liczba wariantów sytuacji wstydotwórczych jest trudna do określenia. Niełatwo również scharakteryzować moc oddziaływania wstydu w konkretnej sytuacji, gdyż wpływają na nią liczne czynniki. Wydaje się, że siła emocji zależy nie tylko od stopnia interioryzacji reguł, respektowanych przez jednostkę i jej środowisko, ale także, między innymi, od rzędu wielkości danej grupy — im społeczność mniejsza, tym częściej naczelnym regulatorem jej zachowań bywa wstyd. Wymaga on bezpośrednich kontaktów międzyludzkich, a może więcej niż kontaktów — wymaga autentycznej więzi, a nawet uzależnienia jednostki od zbiorowości.