U źródeł tragedii wołyńskiej. Myśl niepodległościowa ukraińskich nacjonalistów w latach 1920-1945 (zarys problematyki)

Abstract

Od połowy XIX wieku dzieje zmagań o niepodległy byt państwowy na obszarach między etnicznymi ziemiami niemieckimi a rosyjskimi dotyczą także aktywności Ukraińców. W odróżnieniu od Polaków ludność etnicznie ukraińska, w większości plebejska o niepełnej jeszcze strukturze socjalnej, nie była wówczas w pełni ukształtowanym narodem, podobnie jak Słowacy, Estończycy czy Łotysze. Ziemie ukraińskie były przy tym, bardziej niż te zamieszkałe przez Polaków, podzielone i zróżnicowane nie tylko pod względem politycznym, ale także, a może przede wszystkim, kulturowym. Obok podziału państwowo‑prawnego na Ukrainę rosyjską i austriacką, czyli Galicję Wschodnią, istotnego znaczenia nabierały także podziały wyznaniowe oraz różnice tożsamościowe. Przeważające wśród ludności etnicznie ukraińskiej w Galicji i na Rusi Zakarpackiej (Podkarpackiej) wyznanie unickie (greckokatolickie) w carskiej Rosji zostało zdelegalizowane. Język ukraiński nie był językiem urzędowym — na obszarach ukraińskich należących do Rosji narodem politycznie panującym byli Rosjanie, a w autonomicznej od 1867 roku Galicji — Polacy. Oficjalny język urzędowy w obu państwach nie posługiwał się nawet określeniami typu „naród ukraiński” czy „Ukraińcy”, co było podyktowane względami politycznymi. Odwołujący się do unii perejasławskiej z 1654 roku jako jedynie słusznego zwrotu politycznego mieszkańców ziem ukraińskich w kierunku wschodnim, Rosjanie mówili co najwyżej o „Małorusach” i „Małej Rosji”, a Polacy galicyjscy i władze austriackie o „Rusinach” (Ruthenen) w austro‑węgierskich krajach koronnych. Można powiedzieć, że terminem „Ukraińcy” władze rosyjskie i galicyjskie (i w ogóle austriackie) określały raczej osoby uświadomione już w ukraińskim duchu narodowym i głoszące hasła jedności rozdzielonych granicami rodaków, a nie ukraińską grupę etniczną.